در دو دهه گذشته پدیده گردوغبار استان‌های زیادی از کشورمان را تحت‌تأثیر خود قرار داده است، به‌نحوی که در شرایط شدت گرفتن این پدیده، بالغ‌بر ۲۳ استان کشور درگیر آن می‌شوند. قرارگیری ایران در کمربند خشک کره زمین باعث شده است بخش‌هایی از کشور ما به‌طور پیوسته با آثار فرسایش بادی و گردوغبار با منشأ داخلی و یا خارجی مواجه باشد.
رخدادشهر:در دو دهه گذشته پدیده گردوغبار استان‌های زیادی از کشورمان را تحت‌تأثیر خود قرار داده است، به‌نحوی که در شرایط شدت گرفتن این پدیده، بالغ‌بر ۲۳ استان کشور درگیر آن می‌شوند. قرارگیری ایران در کمربند خشک کره زمین باعث شده است بخش‌هایی از کشور ما به‌طور پیوسته با آثار فرسایش بادی و گردوغبار با منشأ داخلی و یا خارجی مواجه باشد. در سال‌های اخیر پدیده گردوغبار با منشأ عراق، سوریه و اردن، عربستان و حتی شمال آفریقا، ایران را تحت‌تأثیر قرار داده است و در برخی موارد به‌دلیل ریزدانگی، تداوم زمانی بیشتری داشته و سطح گسترده‌تری از کشور را دربرگرفته است؛ به‌نحوی که نواحی مرکزی و دامنه‌های جنوبی البرز هم از این پدیده متأثر می‌شود. اگرچه رخداد فرسایش بادی در کشور ما دارای سابقه است، ولی در سال‌های اخیر بنابه مجموعه دلایل و عواملی مانند وقوع خشکسالی‌ها و تغییر شرایط اقلیمی و همچنین، عوامل انسان‌ساخت مانند تغییر در رژیم هیدرولوژیکی و مدیریت ناصحیح منابع آب، خاک، پوشش گیاهی و بهره‌برداری ناپایدار پدیده گردوغبار بسیار شدت گرفته است.
باتوجه‌به افزایش تواتر وقوع پدیده گردوغبار از دهه هشتاد شمسی در کشور، لزوم تهیه سند ملی و منطقه‌ای مقابله با این پدیده اهمیت پیدا کرد و به‌دنبال آن اقداماتی برای تدوین برنامه عمل ملی و منطقه‌ای با هدف تعیین سیاست‌های اجرایی، تکالیف ارگان‌ها، تشکیل ستاد مقابله با پدیده گردوغبار و همچنین تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی دولت و نیز تهیه طرح‌های مدیریتی استان‌های درگیر گردوغبار در دستورکار قرار گرفت. در کنار تمامی این برنامه‌های مدیریتی که متکی به سیاست‌های داخلی و همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است، موضوع پیش‌آگهی و پایش طوفان‌های گردوغبار از یک‌سو و سنجش و اندازه‌گیری ذرات معلق از سوی دیگر برای تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و برنامه‌های کاهش (Mitigation) و سازگاری (Adaptation) با این پدیده که به‌نظر می‌رسد به‌دلیل جنگ‌ها و منازعات، تنش‌های سیاسی و خشکسالی‌ها در منطقه خاورمیانه و ایران روند افزایشی دارد، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. بر این اساس، طی دو دهه گذشته ایستگاه‌های زمینی پایش کیفی هوا که پیشتر با هدف سنجش آلاینده‌های گازی هوا در شهرهای بزرگ و صنعتی مستقر بودند، با تمرکز بر اندازه‌گیری ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون و کوچکتر از ۲.۵ میکرون با اولویت استان‌های در معرض گردوغبار راه‌اندازی شدند.
ابزارهای اندازه‌گیری کیفیت هوا از جمله ذرات معلق در زمره ابزار دقیق هستند. لذا صحت، دقت و ملاحظات اندازه‌گیری بسیار حائز اهمیت است. در فرایند اندازه‌گیری و پایش ذرات هواویز (آئروسل‌ها) برای اطمینان از صحت اندازه‌گیری‌ها سه مؤلفه مهم را باید در نظر داشت. اول جانمایی و مکان‌یابی ایستگاه‌ها است. ایستگاه‌های پایش باید باتوجه‌به نوع ایستگاه در نقاط مناسب و فواصل لازم از کانون‌ها و چشمه‌های گردوغبار و نیز کانون‌های جمعیتی و سکونتگاهی برای بررسی عوارض بهداشتی و سلامتی مستقر شوند. متأسفانه در برخی موارد بنا به ملاحظات مالی، امنیتی و… ایستگاه‌ها در نقاط نامناسبی نصب می‌شوند.
مورد دوم این است که تجهیزات اندازه‌گیری باید از نظر فنی مورد تأیید باشند. در خرید تجهیزات همواره تاکید می‌شود تجهیزات باید استانداردهای معتبر بین‌المللی مثل استاندارد اتحادیه اروپا و یا آژانس حفاظت محیط‌زیست آمریکا (EPA) را داشته باشند. مورد بعدی کالیبراسیون دوره‌ای این تجهیزات است که به‌دلیل محدودیت اعتبارات سازمان‌ها و دستگاه‌های مسئول و نیز نبود امکان تأمین قطعات و مواد مصرفی به‌واسطه تحریم‌های ناعادلانه، گاه پایش‌های انجام‌شده دقت و صحت لازم را ندارند.
شوربختانه یکی از آثار پنهان اما زیان‌بار تحریم‌ها بستن مسیر واردات فناوری از جمله فناوری‌های محیط‌زیستی به کشور است؛ البته فعال شدن شرکت‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی فرایندهای تولید و استفاده از توانمندی علمی دانشگاه‌های کشور تا حدی توانسته برخی مشکلات در پایش کیفیت هوا را مرتفع کند.
علاوه‌بر پایش گردوغبار از طریق ایستگاه‌های زمینی و تحلیل داده‌های پایش این ایستگاه‌ها، پایش‌های ماهواره‌ای و سنجش از دور نیز در شناسایی کانون‌های گردوغبار با تفکیک مکانی بالا کاربرد وسیعی دارد. درواقع، پایش ماهواره‌ای به‌موازات داده‌های ایستگاه‌های زمینی و در تلفیق با آن، ابزارهایی ارزشمند برای پایش دقیق و علمی گردوغبار به‌ویژه شناسایی چشمه‌های گردوغبار، الگوی حرکتی آلاینده‌ها، غلظت و شدت آلودگی، و حتی پیش‌بینی حرکت آنها براساس مدل‌سازی‌های جوی هستند. داده‌هایی که می‌توانند مبنای تصمیمات به‌هنگام و مؤثر مدیریتی در برنامه‌های مقابله و سازگاری با پدیده گردوغبار محسوب شوند.
بی‌شک بهره‌گیری از روش‌های نوین پایش گردوغبار و ارتباط بیشتر مراجع علمی و دانشگاهی با بخش صنعت و محیط‌زیست و تمرکز بیشتر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و داخلی بر توسعه فناوری‌های محیط‌زیست و استفاده از تجربیات محیط‌زیستی عملیاتی دیگر کشورها در موضوعات مرتبط با پایش هواویزها، توفان‌های گردوغباری و اندازه‌گیری آلاینده‌ها و ذرات معلق می‌تواند حرکتی رو به جلو برای گذر از موانع و تنگناهای موجود باشد.
شینا انصاری_ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست
منبع:پیام ما
