عبدالمجید ارفعی ـ پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی عیلامی و اکدی ـ با طرح این پرسش که چرا با وجود مجوز خزانه‌داری آمریکا برای بازگشت تمام الواح هخامنشی به ایران، هنوز بخشی از آن‌ها در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو مانده است، گفت: این موسسه برخلاف توافق و تعهدی که داشت، مستندات و مطالعات الواح هخامنشی را کامل در اختیار ایران قرار نداده است.
رخدادشهر: الواح باروی تخت جمشید که در سال ۱۳۱۳ کشف شد، وقتی موقتا برای مطالعه در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار گرفت، یک استاد بزرگ سومرشناسی به نام آرنولد پوبل (Poebel) و دو شاگرد او «جورج کامرون» و «ریچارد هلک» مسئول رمزگشایی از این الواح شدند. در این مسیر، عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی، که از آخرین مترجمان بازمانده خط میخی عیلامی در ایران است، در مطالعه و خوانش این گل‌نبشته‌ها نقش داشت. او شاگرد هلک بود که از سال ۱۹۶۶ میلادی به مدت هشت سال روی این الواح کار می‌کرد.
ارفعی با انتقاد از عملکرد موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در استرداد الواح هخامنشی و مستندات مربوط به آن، گفت: «هلک» حدود ۴۳ سال روی این الواح کار کرد. او یکی از چهار نفری بود که خوانش این الواح را انجام می‌داد و تنها کسی بود که تا زمان مرگ مدام سرگرم خواندن این کتیبه‌ها بود، ولی ما نمی‌دانیم بعد از مرگ هلک، چه کسانی با چه پیشینه‌ای این کتیبه‌ها را خوانده‌اند. به جز سه کتیبه که در یک موزه شخصی پیدا شده و متن آن را خوانده‌اند، ندیده‌ام که از زمان مرگ هلک به بعد کتیبه‌ای خوانده شده باشد. موسسه شرق‌شناسی شیکاگو حاضر نیست مستندات آن را در اختیار ایران قرار دهد. درحالی که براساس قرارداد سال ۱۳۱۴ بین دانشگاه شیکاگو و وزارت وقت فرهنگ ایران که آن زمان مسئول پژوهش‌های باستان‌شناسی بود، موظف بودند دو نسخه از مطالعات و مستندات خود را به ایران تحویل دهند.
او در کارگاه گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید که در پی بازگشت ۳۵۰۶ قطعه لوح هخامنشی در اواخر تابستان ۱۴۰۲ به ایران، مشترک با موسسه شرق‌شناسی شیکاگو، موزه ملی و پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، اظهار کرد: یک بار آقای گلشن و بار دیگر آقای بهشتی به موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو نامه نوشتند و درخواست مستندات کردند. درحالی که رییس موسسه شرق‌شناسی شیکاگو صراحتا در نامه‌ای گفته بود به ایران چیزی تحویل نمی‌دهند و از اینترنت پیدا کنید. این خلاف توافق صورت‌گرفته بود. بعد از آنکه رأی دادگاه دیوان عالی آمریکا هم صادر شد، گفتند وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) مجوز استرداد ۱۷۰۰ لوح را داده است، درحالی‌که خزانه‌داری نمی‌تواند مقابل رأی دادگاه باشد. بعد گفتند مجوز بازگشت ۳۵۰۰ اثر را دادند. من از طریق مراجع حقوقی وزارت میراث فرهنگی خواستم پیگیر باشند که چرا فقط برای استرداد ۳۵۰۰ لوح مجوز داده‌اند. گفتند وزارت خزانه‌داری مجوز بازگشت همه الواح را داده است، ولی ۳۵۰۰ لوح را می‌فرستند. سوال دیگر این است آیا به همراه این الواح، مستندات و مطالعات انجام‌شده را هم کامل فرستاده‌اند؟
این پژوهشگر خط‌های باستانی همچنین مطرح کرد: وقتی این الواح به آمریکا منتقل شد، تعداد زیادی از آن‌ها خرد بود. ۲۳۵۳ جعبه مقوایی بود که هر یک شماره داشت. روی هر یک از آن جعبه‌ها هم قید شده بود هر یک دارای چند قطعه گل‌نبشته است. آیا این اطلاعات را در اختیار ایران گذاشته‌اند؟ مقصر میراث فرهنگی است، متاسفم بگویم که قبل از بازگشت ۱۷۰۰ قطعه گل‌نبشته (در سال ۱۳۹۸) در جلساتی که داشتیم، با مخالف‌های زیادی روبه‌رو شدیم که خودمان برویم و این الواح را شمارش کنیم و برگردانیم.
ارفعی در بخشی از سخنانش به تغییرات و اصلاحات روی برخی واژه‌های منتخب «هلک» در خوانش‌های جدید اشاره کرد و گفت: موسسه شرق‌شناسی شیکاگو تلاش می‌کند زحمات ۴۰ ساله هلک را نابود کند و مطابق خواسته و میل خود تغییراتی دهد و کلمات را عوض می‌کند و مترادف‌ها را در معنی جایگزین می‌کند. پرسشم این است بعد از مرگ هلک چه تعداد گل‌نبشته خوانده شده است؟ اگر مستندات آن چاپ شده، آیا در اختیار ایران قرار گرفته است؟
این پژوهشگر که الواح هخامنشی را قبلا دیده و در خوانش بخشی از آن نقش داشته است، خطاب به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز گفت: زمانی که الواح جدید به ایران رسید، هیچ از من خواسته نشد که برای شناسایی این الواح بیایم، آیا غیر از من کس دیگری در ایران هست که این‌ها را بشناسد؟ غیر از چند شاگردی که من تربیت کرده‌ام چه کسان دیگری هستند؟
در ادامه ووتر هنکلمن ـ پژوهشگر و عضو گروه مطالعاتی دانشگاه شیکاگو و نویسنده کتاب تاریخ هخامنشیان ـ که درباره محتوای گل‌نبشته‌های تازه استردادشده به ایران توضیحاتی داد، در پاسخ به نقدهای عبدالمجید ارفعی گفت: توافق شده بود الواح هخامنشی برای مطالعه به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو فرستاده شود و چهار پژوهشگر مسئول کار روی آن الواح بودند. به دلیل دشواری این کار و وضعیت دانسته‌های ما از زبان عیلامی، خوانش گل‌نبشته‌ها بیشتر حالت کشف رمز داشت. از بین آن چهار نفر فقط «هلک» کار خوانش را ادامه داد، که مطالعه سه‌هزار لوح را از خود باقی گذاشت. براساس توافق، دانشگاه شیکاگو حق انتشار پس از مرگ هلک را داشت. کار هلک ناتمام مانده بود و ترجمه‌ها باید کامل می‌شد، برای همین از سال ۲۰۰۶ مسئولیت این کار به اشخاص دیگری سپرده شد، آقای متیو ستولپر نیز تا زمان بازنشستگی کار روی الواح را ادامه داد و سه‌هزار قطعه را ویرایش و بازخوانی کرد. پژوهش‌های فراوانی روی گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید انجام شده و صدها مقاله تهیه و منتشر شده است. حتی دیتابیس‌های آن‌ها در وب‌سایت قرار گرفته و برای همه قابل دسترس است.
او همچنین گفت: گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید، دیدگاه ما را نسبت به عرصه‌های مختلف هخامنشی تغییر می‌دهد، همه این‌ها با پژوهش‌های آغازین ریچارد هلک به‌دست آمده است.
تیموتی هریسون ـ رییس موسسه مطالعات فرهنگ‌های کهن، دانشگاه شیکاگو ـ هم در سخنان کوتاهی گفت: بعد از چهارسال به خاطر همه‌گیری کرونا، بار دیگر بخش‌هایی از الواح بایگانی باروی تخت جمشید به ایران بازگردانده شده است. این الواح اطلاعاتی درباره چرخه کار در مرکز امپراطوری هخامنشی ارائه می‌دهند.
در ادامه این کارگاه که آنلاین برگزار شد، جبرئیل نوکنده ـ مدیر موزه ملی ایران ـ بدون آنکه تاریخ دقیقی را برای نمایش الواح هخامنشی مشخص کند، تاکید کرد: وزارت میراث فرهنگی پیگیر بازگشت باقی‌مانده الواح هخامنشی است و امیدواریم مرکز پژوهش‌های الواح نیز در موزه ملی ایران راه‌اندازی شود.
او همچنین اظهار کرد: مطالعات نشان داد کارهای زیادی برای ادامه پژوهش‌ها روی الواح داریم. موزه ملی ایران آماده همکاری با تمام پژوهشگران علاقه‌مند است. دانشگاه شیکاگو نیز برای برگزاری نمایشگاه گل‌نبشته‌های هخامنشی در آینده نزدیک، برپایی این نشست تخصصی و چاپ کاتالوگ همکاری داشته و موزه ملی به ادامه همکاری آن‌ها علاقه‌مند است.
صدیقه پیران ـ مسئول بخش کتیبه‌های موزه ملی ایران ـ نیز روند ثبت، مستندنگاری و آماده‌سازی الواح هخامنشی منتقل‌شده به ایران را توضیح داد و گفت: بعد از انتقال آثار به مخزن کتیبه‌های موزه ملی، ابتدا صندوق‌ها و جعبه‌ها باز شد. شماره‌ها چک شد. فهرستی از دانشگاه شیکاگو ارسال شده بود که ابتدا آن با منابع منتشرشده در ایران و خارج از کشور، مطابقت داده شد. ناچار بودیم تمام منابع را با وجود تعداد بالای الواح به سرعت تطبیق دهیم و در نهایت اطلاعات الواح در فرم شماره ۹ ذی‌حسابی وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و دارایی وارد شد. این اطلاعات شامل شرح شیء، شماره حفاری و شماره موزه و اندازه‌گیری‌هاست.
او افزود: سپس الواح، مستندنگاری و عکاسی شد، که این روند همچنان ادامه دارد. برای تبلت‌های گلی باید شش وجه اثر عکاسی شود تا هر اثر در گوشه و کنار آن ثبت شود. همزمان از طریق دانشگاه شیکاگو اطلاعاتی درباره ۱۶۴ قلم گل‌نبشته از کل صندوق‌ها، به موزه ملی ارسال شده بود، که آن ۱۶۴ قلم به نمایشگاه موقت موزه ملی منتقل شد تا برای نمایش جانمایی شوند. همزمان، مرمت و استحکام‌بخشی الواح آسیب‌دیده انجام شد. ما منتظر تاریخ نمایشگاه هستیم که به زودی برگزار می‌شود.
مصطفی ده‌پهلوان ـ رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ نیز در نشست الواح باروی تخت جمشید، که با حضور استادانی از مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو و جمعی از پژوهشگران و باستان‌شناسان ایرانی برگزار شد، یادآور شد: جا دارد از زحمات گذشتگان و استادان بزرگی که از موسسه شرق‌شناسی شیکاگو و استادان صاحب نام ایرانی از جمله عبدالمجید ارفعی برای خوانش الواح زمان گذاشتند، قدردانی کنیم. خوانش این الواح زمان‌بر، دشوار و به شکلی عمرخوار است. به عنوان یک ایرانی از تمام کسانی که برای خوانش این الواح زمان گذاشتند، تشکر می‌کنم.
او ادامه داد: این الواح پرتوهای تازه‌ای از گذشته ناشناخته در اختیار ما قرار می‌دهد و آگاهی‌های تازه‌ای را در اختیار ما می‌گذارد. متون تاریخیِ یافته‌های باستان‌شناسی اطلاعات تازه‌ای دارند، ولی تازه‌ترین این اطلاعات را می‌توان از دریچه پژوهش‌های زبان‌شناسی جست‌وجو کرد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: جای قدری نگرانی و شاید تاسف دارد از اینکه امروز در روند مطالعات زبان‌شناسی عیلامی دچار مشکلات و غفلت‌هایی هستیم. امیدوارم در سال‌های آینده دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی آموزشی همچون پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پرورش و تقویت افراد بیشتری در این حوزه تلاش کنند. امیدواریم در سال‌های آینده موزه ملی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهش‌های بسیار کاربردی را روی این الواح انجام دهند. جامعه تشنه این اطلاعات است. امیدوارم ما بتوانیم نیاز جامعه را برای اطلاعاتی که این الواح دارند، برآورده کنیم.
او همچنین بیان کرد: پژوهشگاه برای انتشار پژوهش‌هایی که در سال‌های آینده روی این الواح انجام می‌شود، اعلام آمادگی می‌کند و برای استفاده از ظرفیت‌های آزمایشگاهی و حفاظتی و مرمتی استقبال می‌کند و امیدوارم در سال‌های آینده با کمک پژوهشگران داخلی و خارجی پژوهش‌های جدی و کاربردی روی این الواح انجام شود.
در ادامه این کارگاه، شاهرخ رزمجو، آنالیسا آزونی، پارسا دانشمند، متیو ستولپر و مارک گریسون درباره محتوای گل‌نبشته‌ها و مهرهای باروی تخت جمشید که تا کنون به ایران استرداد شده، توضیحاتی دادند.
به گفته شاهرخ رزمجو ـ باستان‌شناس و متخصص دورهٔ هخامنشی ـ این گل‌نبشته‌ها مجموعه‌ای چندفرهنگی و چندزبانی از دستگاه اداری حاکم در تخت جمشید بوده که متون آن بیشتر به زبان‌های عیلامی، یونانی، فارسی باستانی و خط میخی بوده است.
تعداد الواح هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش برای مطالعه به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو فرستاده شده بود، بیش از ۳۰ هزار قطعه بوده که اندازه‌های مختلف داشته و تعدادی هم شکسته بوده است. ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی که در کاوش‌های تخت جمشید حضور داشته، نیز تخمین زده که این یافته شامل حدود ۳۰ هزار و یا بیشتر لوح و قطعات گلی کتیبه‌دار و مُهر و موم‌شده بوده است. آن زمان امکان خواندن الواح در ایران وجود نداشت، در نتیجه در هنگام امانت‌سپاری، از الواح صورت‌برداری دقیق نشد.
ایسنا نوشت: طبق اعلام مؤسسه شرق‌شناسی، مقرر شده بود آن مؤسسه دو بار در سال از خزانه‌داری آمریکا، صدور مجوز انتقال الواح به ایران را تقاضا کند تا بتواند سالانه ۵۰۰۰ لوح را مسترد کند، رویه‌ای که در مقاطعی به درستی طی نشده و روند بازگشت این الواح را طولانی کرده است.
تا کنون پنج محموله از این گل‌نبشته‌ها در سال‌های ۱۳۲۷، ۱۳۳۰، ۱۳۸۳، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ به ایران بازگردانده شده است. گفته شده است هنوز بیش از ۱۰ هزار قطعه گل‌نبشته در موسسه شرق‌شناسی شیکاگو وجود دارد. عزت‌الله ضرغامی ـ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ پیش‌تر گفته بود باقی‌مانده این الواح تا پایان سال ۱۴۰۲ به ایران بازگردانده خواهد شد.
انتهای پیام/
