ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری، در یک سالی که به‌عنوان رئیس دولت سیزدهم به بیست‌ونه سفر استانی رفته، بارها در سخنرانی‌هایی که این‌جا و آن‌جا ایراد کرده، از «طرح جامع مدیریت آب» سخن گفته است. حالا یک نماینده عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور بر لزوم تدوین و اجرای چنین طرحی برای مدیریت منابع محدود آب تاکید می‌کند.
رخدادشهر: ابوالفضل ابوترابی که از زمان روی کار آمدن مجلس نهم تاکنون به نمایندگی از مردم نجف‌آباد اصفهان در مجلس حاضر است و در این بیش از یک دهه با نمایندگی، از نزدیک با برخی مهمترین مصائب مدیریت آب در کشور آشناست، در گفت‌وگو با «پیام ما» تعارف را کنار گذاشته و در حالی بر نقش مخرب نفوذ و لابی‌گری بعضی همکارانش در مجلس اذعان دارد که در عین حال معتقد است مسئله آب باید زیر نظر رهبری نظام مدیریت شود.
آقای ابوترابی! ابتدای هفته جاری شما در مصاحبه مختصری درباره مدیریت آب، از لزوم تدوین «طرح جامع مدیریت منابع آبی» سخن گفتید؛ آیا اقدامی در این راستا انجام شده و مشخصاً منظورتان از این طرح جامع چیست؟
ساکنان منطقه فلات ایران که به‌هرحال از گذشته‌های دور در این سرزمین کم‌آب زندگی می‌کردند، در طول سالیان و با اتکا به دانش و تجربه غنی که به‌مرور به‌دست آوردند، طرحِ پیچیده و البته خلاقانه و مبتکرانه «قنات» را به‌منظور مدیریت آب و منابع محدود آبی این سرزمین پیشنهاد و اجرا کردند که تا به امروز و پس از چند هزار سال، به‌رغم پیشرفت چشمگیر فناوری در جهان امروز همچنان تحسین می‌شود و به‌واقع از مهمترین افتخارات ایرانیان به حساب می‌آید. این طرح جامع مدیریت آب که ایرانیان بر پایه ریاضیات و مثلثات پیچیده و استفاده از مجموعه دانش‌های بشری که طی اعصار و قرون متمادی به آن دست یافته و با تحمل مشقت و سختی فراوان با تلاش و پشتکار خستگی‌ناپذیر اقدام به حفر قنات کردند، نه‌تنها روشی خلاق و موثر در بهره‌برداری حداکثری از منابع حداقلی آب در این سرزمین است، بلکه اتفاقاً بسیار سازگار با محیط زیست است و بدون این‌که همچون امروز به آب‌خوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی آسیب وارد شود، امکان بهره‌برداری بهینه از این منابع را فراهم می‌کرد. در عظمت این طرح جامع مدیریت آب، نقل است که ایرانیان در طول سالیان مسافتی تا 3 برابر کمربند دورتادور کره زمین، قنات حفر کردند. همچنین مردم ساکن این سرزمین اقدام به ساخت آب‌انبارهایی کردند که از آن نیز به‌عنوان یکی از دیگر شاهکار معماری ایرانی یاد می‌شود و کنار قنات‌ها، زمینه بهره‌برداری بهینه و سازگار با محیط زیست از منابع محدود آب را فراهم می‌کرد.
متاسفانه باید بگویم با توجه به اهمیت بحث آب در رای‌آوری نمایندگان در انتخابات، نمایندگان مجلس به‌دلیل سیاسی‌کاری و اقدامات پوپولیستی و عوام‌فریبی درموردآب، بزرگترین مانع برای حل مشکل کارشناسی در بحث مدیریت و توزیع آب هستند. در واقع بزرگترین مانع ما در خصوص حل معضل آب، نمایندگان مجلس هستند که موضوع آب را به‌عنوان حربه‌ای برای رای‌آوری مورد سوءاستفاده قرار می‌دهند
حال آن‌که در دوران معاصر به‌رغم آن پیشینه افتخارآمیز در مدیریت آب، چنان بلایی بر سر سفره‌های آب زیرزمینی‌مان آورده‌ایم و چنان بی‌برنامه و بدون هرگونه آینده‌نگری و جامع‌نگری از این منابع استفاده کردیم که امروز به‌واقع در وضعیتی خطیر قرار داریم. به بیان دیگر در این سال‌ها و دهه‌های گذشته نه‌تنها هیچ طرح جامعی در مدیریت منابع محدود آبی‌مان ارائه نکردیم، بلکه با صدور مجوزهای بی‌رویه و بعضاً غیرقانونی حفر چاه، بخش قابل‌توجهی از زنجیره قنات‌های چندهزارساله‌مان را نیز نابود کرده‌ایم. بنابراین باید ضمن احیای قنات‌ها، به‌سمتی حرکت کنیم که حفر این چاه‌های زیرزمینی را متوقف کنیم؛ چراکه فرونشست زمین یکی از جدی‌ترین خطراتی است که محیط زیست را تهدید می‌کند و این در حالی است که بنابر اعلام رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، ایران جزو ٣ کشور دارای بیشترین نرخ فرونشست زمین است. در بازه زمانی ٢۵ ساله گذشته، به‌طور میانگین ۱.۵ متر فرونشست داشته‌ایم. امروز حتی بسیاری از کلانشهرها نیز در معرض خطر فرونشست قرار دارند. به همین دلیل بخش چشمگیری از آثار تاریخی و باستانی‌مان در اصفهان، شیراز و دیگر نقاط کشور در آستانه نابودی قرار گرفته و این مسئله به‌واقع در حال تبدیل شدن به بحرانی وحشتناک است.
باتوجه به اشاره‌ای که به قنات و احیای این سازه‌های باستانی داشتید، احیاناً منظورتان از «طرح جامع مدیریت منابع آبی»، همان احیای قنات است؟ به‌عبارت دیگر آیا به‌واقع فکر می‌کنید می‌توان با احیای قنات به مقابله با بحران‌های محیط زیستی و مصائب و مشکلات پیچیده‌ای رفت که امروز این سرزمین را تهدید می‌کند؟
خیر! اتفاقاً بحثم این است که پیشینیان ما برای حل مشکلاتی که در بهره‌برداری از منابع اندک آب در این سرزمین داشتند، ساخت قنات را به‌عنوان طرحی جامع در مدیریت این منابع پیشنهاد و اجرا کردند و ما نیز در شرایط کنونی، به فراخور نیازها و مشکلاتمان، برنامه‌ریزی و اقدام کنیم. امروز ما با زنجیره و مجموعه‌ای از مشکلات محیط زیستی مواجهیم. از طرفی افزایش و ازدیاد جمعیت، طبیعتاً منجر به افزایش میزان مصارف شده و از دیگرسو به‌دلیل تغییرات ناموجه و نادرستی که در الگوی کشت و کشاورزی در کشور ایجاد شده، با مصائب و دشواری بسیاری مواجه‌ایم. حال آن‌که متاسفانه به‌رغم این منابع محدود آب، به‌سمت کشت محصولات پرآب‌بر کشاورزی رفتیم و به‌عنوان مثال در فلات مرکزی به‌سمت کشت برنج، پیاز، گوجه، گیلاس، آلبالو و هلو را که همگی محصولاتی پرآب‌برند، رفته‌ایم که اشتباه محض است. به طرحی جامع نیاز داریم که با نگاهی همه‌جانبه، هم مصارف، هم تولید، هم محیط زیست و هم مباحث حقوقی بهره‌برداری از منابع آب را پوشش دهد. امروز در آغاز سده جدید خورشیدی دیگر نمی‌توانیم همچنان بر پایه قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ١٣۶٠ اتکا کنیم و این قانون به‌واقع دیگر پاسخگوی نیازهای امروز کشور نیست. ما امروز به «بورس آب» نیاز داریم تا بسترهای حقوقی برای خرید و فروش آب را فراهم کنیم. بنابراین باید همه این مسائل را در یک بسته و طرح جامع و راهبردی مدنظر قرار دهیم.
در چند دهه گذشته، هر از گاه و در مقاطع و بازه‌های زمانی مختلف، طرح‌هایی برای مدیریت و مصرف آب پیشنهاد شد اما اغلب این طرح‌ها و قانون‌نویسی‌های مکرر به نتیجه نرسید. به نظر شما چرا با چنین شرایطی مواجه‌ایم؟
همینطور است. در زمان ریاست‌جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی طرح «ایران‌رود» از سوی دولت وقت پیشنهاد شد که قرار بود آب شور از دریای خزر و خلیج فارس به فلات مرکزی منتقل شود و با نصب آب‌شیرین‌کن و ایجاد انشعاب، آب شیرین را به نقاط مختلف کشور انتقال دهند. این طرح البته به نتیجه نرسید و با انتقادهایی مواجه شد اما اتفاقاً چینی‌ها طرحی مشابه را با حفاری مسافتی در حدود ١٣٠٠ کیلومتر، بزرگترین پروژه انتقال آب جهان را در این کشور ارائه و اجرا کردند. همچنین برخی پیشنهاد مشابهی را مطرح کردند که بر ساخت تونل بجای کانال‌ها و معابر آب متمرکز بود. همچنین طرح دیگری نیز پیشنهاد شد که ترکیبی بود از این دو طرح قبلی. همچنین بجز این سه طرح، طرح دیگری نیز به این ترتیب پیشنهاد شد که بر پایه آن، به‌نحوی احیای قنات مورد توجه قرار می‌گرفت. این در حالی است که مرحوم شیخ بهایی حدود ۵٠٠ سال پیش طرح جامع آب فلات مرکزی را تدوین و اجرا کرد. چنان‌که همین امروز هم تونل‌های اول و دوم در کوهرنگ، همان تونل‌هایی است که مرحوم شیخ بهایی در آن طرح پیشنهاد کرده بود و بسیاری معتقدند بهترین مرجع و منبع ما در بحث مدیریت آب، کماکان همان طرح شیخ بهایی است. اما متاسفانه امروز با وجود این همه متخصص و کارشناس دانشگاهی، هنوز موفق نشدیم به طرحی جامع در این زمینه دست پیدا کنیم و همچنان نمی‌دانیم که می‌خواهیم طرح ایران‌رود را اجرا کنیم، قنات‌هایمان را احیا کنیم، الگوی کشت و کشاورزیمان را اصلاح کنیم یا به‌سراغ روش و طرح دیگری برویم.
اما با توجه به این‌که پژوهشگران، کارشناسان و متخصصان ایرانی در حوزه محیط زیست همچون دیگر حوزه‌ها صاحب مهمترین کرسی‌های دانشگاهی هستند و داخل کشور نیز کارشناسان خبره فراوانی داریم، به نظر شما آیا به‌واقع این بلاتکلیفی ناشی از ضعف علمی و نبود تخصص در کشور است؟
ببینید مسئله این است که هر دولتی مسیر خود را می‌رود و هر دولتی که بر سر کار می‌آید، نگاه دولت پیشین را قبول ندارد. چنان‌که همان طرح «ایران‌رود» که مرحوم هاشمی مطرح کرد، از سوی دولت‌های بعدی پیگیری نشد. همینطور آقای احمدی‌نژاد در مقطع پایانی دولت دوم در سال ٩١، بحث ساخت و ساز تونل جهت انتقال آب دریای خزر به سمنان را پیگیری کرد و حتی مراسم کلنگ‌زنی افتتاح طرح نیز برگزار شد اما با روی کار آمدن دولت روحانی، از آن‌جا که خانم ابتکار مخالف بود و ایرادهایی را به‌لحاظ محیط زیستی به این طرح وارد می‌دانست، مانع از پیشبرد کار شد. بنابراین مشکل این است که ما در بحث محیط زیست و مشخصاً مدیریت منابع آبی، سیاست واحدی که با تغییر دولت‌ها تغییر نکند، نداریم.
مسئله آب باید در جلسات کارشناسی شورای عالی آب و به دور از فشار افکار عمومی و این دست آلودگی‌های سیاسی مورد بررسی و مدیریت قرار گیرد
شاید یکی از مشکلاتی که ما در بحث مدیریت و راهبری مسائل محیط زیستی در کشور با آن مواجه هستیم همین غلبه سیاست و اولویت‌های سیاسی بر نگاه کارشناسی در این مباحث است. شما با اشاره به تغییر دولت‌ها، تلویحاً به برخی اقدامات سیاسی دولتمردان در مباحث محیط زیستی اشاره کردید. می‌خواهم تاکید کنم که اگر منظور از دولت، صرفاً قوه مجریه باشد، باید بگوییم که این معضل صرفاً مختص دولت‌ها نیست و ما با شکلی دیگر از همین معضل در مجلس و اظهار نظرهای سیاسی و غیرکارشناسی نمایندگان نیز مواجه هستیم.
کاملاً موافقم! مقام معظم رهبری در بحثی که در خصوص گسل‌های تفرقه‌ساز به قومیت، زبان، مذهب و … اشاره می‌فرمایند و بنده معتقدم که بحث آب نیز در این راستا محل بحث است. در دیدار خصوصی که نمایندگان اصفهان در دوره قبل و به بهانه «روز اصفهان» با رهبری داشتند، ایشان تاکید کردند که موضوع آب را به میان مردم نکشانید. متاسفانه باید بگویم با توجه به اهمیت بحث آب در رای‌آوری نمایندگان در انتخابات، نمایندگان مجلس به‌دلیل سیاسی‌کاری و اقدامات پوپولیستی و عوام‌فریبی درموردآب، بزرگترین مانع برای حل مشکل کارشناسی در بحث مدیریت و توزیع آب هستند. در واقع بزرگترین مانع ما در خصوص حل معضل آب، نمایندگان مجلس هستند که موضوع آب را به‌عنوان حربه‌ای برای رای‌آوری مورد سوءاستفاده قرار می‌دهند.
باتوجه به نکات مختلفی که مطرح کردید و به‌خصوص آن‌چه درباره نقش مخرب برخی نمایندگان گفتید، آیا بهتر نیست این «طرح جامع آب» که پیشنهاد می‌کنید، در قالب لایحه‌ای در دولت تدوین شود؟
نه تنها این کار باید در نهادی فراتر از مجلس، بلکه حتی فراتر از دولت دنبال شود. درواقع این بحث باید به‌عنوان بخشی از سیاست‌های کلان نظام در مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد و خروجی کار به‌نحوی باشد که همه نهادها را مکلف کند که همسو و هماهنگ در راستای طرحی جامع و دقیق گام بردارند و تغییر دولت و مجلس نیز خللی در این مسیر ایجاد نکند. چرا که این دست سیاست‌های محیط زیستی معمولاً در بازه‌های زمانی طولانی‌تر از عمر دولت و مجلس قابل‌اجرا هستند و همچون پرونده انرژی هسته‌ای یا صنایع موشکی و پهبادی‌مان که امروز پس از یکی، دو دهه تلاش و پیگیری به بازدهی رسیده و به آن افتخار می‌کنیم، به حدود ٢٠ تا ٣٠ سال زمان نیاز دارد.
در حال حاضر اقدام مشخصی در دولت، مجلس یا دیگر نهادها در راستای تدوین این طرح جامع آب صورت می‌گیرد؟
متاسفانه باید بگویم هیچ! اتفاقاً در زمان وزارت آقای اردکانیان در دولت پیشین به ایشان پیشنهاد دادم که کار گروهی را در وزارتخانه تشکیل دهند تا با همراهی ما نمایندگان در مجلس، همه مباحث مدیریت آب را در قالب قانون جامع آب طراحی کند تا همه امور از بحث نحوه استفاده از منابع، بحث الگوهای کشت و کشاورزی، مدیریت و توزیع آب، بورس و خرید و فروش آب و … را در بر بگیرد. اما متاسفانه این مهم در بازه زمانی وزارت آقای اردکانیان به نتیجه نرسید. امروز هم اوضاع متفاوت نیست. درواقع دولت‌ها چنان درگیر روزمرگی می‌شوند که اساساً توجهی به این مسائل ندارند. بنابراین معتقدم باید نهادی فراتر از دولت این موضوع را پیگیری کند و این بحثی است که لازم است مجمع تشخیص مصلحت نظام این طرح جامع آب را به‌عنوان بخشی از سیاست‌های کلان به رهبری پیشنهاد دهد تا پس از تصویب رهبری به‌عنوان سندی بالادستی به اجرا دربیاید.
اما آقای رئیسی به دفعات در سخنرانی‌های مختلف به‌خصوص در جریان سفرهای استانی از همین «طرح جامع آب» صحبت کرده و می‌کند. با این وجود می‌گویید دولت اقدامی در این راستا انجام نداده است؟
دست‌کم باید بگویم که بنده بی‌اطلاعم. اما نکته مهمی که باید به آن اشاره کنم این است که در این موضوع فقط شخص رهبری چند سال پیش اقدام بسیار مهمی را راساً راهبری و مدیریت کردند که کار بسیار بزرگی در بحث آب‌های گرم‌سیری و مرزی در غرب کشور در استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان و همچنین در جنوب شرق کشور در استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی انجام گرفت.
پیام ما نوشت، اقدامی بسیار دقیق، بجا، هوشمندانه و آینده‌نگر بود که رهبری شخصاً مدیریت کردند و در عمل به این شکل انجام می‌شد که پس از گزارشی که آقای رحیم‌صفوی به رهبری ارائه کرد، این بحث در دستور کار قرار گرفت و هر سال ما در مجلس، اعتبارات لازم را در بودجه‌های سنواتی پیش‌بینی می‌کردیم و پس از دریافت موافقت رهبری، بودجه مورد نیاز از صندوق ذخیره ارزی برداشت می‌شد. اقدام بزرگی با ساخت ده‌ها کیلومتر تونل، سد، لوله‌گذاری و کانال‌کشی انجام گرفت که آخرین نمونه آن تونلی است که برای انتقال آب به دریاچه ارومیه طراحی و اجرا شده و احتمالا تا پایان سال جاری به بهره‌برداری می‌رسد.
برداشتم از مجموع صحبت‌های شما این است که شما به نگاهی کلان و حاکمیتی در بحث مدیریت آب باور دارید که تحت‌الشعاع رفت و آمد دولت‌ها و تغییر مجالس نباشد. اما در حالی که می‌دانیم آن‌چه مانع از اجرای پروژه‌ها شده، گروه‌های ذی‌نفوذ و ذی‌نفعی هستند که طبیعتاً در هر حال فعال خواهند بود؛ آیا واقعا می‌توان به عملیاتی شدن این ایده‌ای که شما مطرح می‌کنید، امید بست؟
این شلختگی در مدیریت صنایع و محیط زیست، بیش از هر چیز ناشی از این است که برخی نمایندگان برای رای، کشور را به‌سمت بحران سوق می‌دهند. برای چند رای، صنعتی که به‌شدت نیازمند آب است، به مناطق خشک منتقل کرده و پروژه‌های اجرایی سدهایی که نباید ساخته شود، به اجرا درمی‌آورند. مسئله آب باید در جلسات کارشناسی شورای عالی آب و به دور از فشار افکار عمومی و این دست آلودگی‌های سیاسی مورد بررسی و مدیریت قرار گیرد.
انتهای پیام/
