به گفته برخی پزشکان پلتفرم واکسن‌های داخلی نمونه ووهانی است و باید تمامی واکسن‌ها به روز شوند و در برابر واریانت‌های جدیدی مانند اومیکرون اثربخشی داشته باشند.
رخدادشهر: روزنامه جهان صنعت در بررسی های مربوط به واکسن های داخلی آورد ه است:
به تازگی معاون بهداشت وزیر بهداشت در نامه‌ای به دانشگاه‌های علوم پزشکی بر اهمیت تزریق دوز یادآور کرونا تاکید کرد و از صدور مجوز تزریق دوز چهارم واکسن برای افراد زیر ۷۰ سال خبر داد. این در حالی است که به گفته رییس‌سازمان غذا و دارو از دی‌ماه گذشته هیچ واکسنی وارد کشور نشده است. چراکه به عقیده بهرام دارایی واکسن تولید داخل کفاف نیاز ما را از جمله دوز سوم و چهارم می‌دهد.
اما دیروز محمدحسین فلاح‌مهرآبادی، معاون تحقیقات و فناوری موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی با اشاره به توقف خط تولید کرونا- کووپارس- این موسسه اظهار کرد: «دلیل این کار این بود که واکسن کرونا در کشور بازار ندارد. کالایی هم که بازار نداشته باشد خط تولیدش تعطیل می‌شود.» این در حالی است که تاکنون ۶۳۰ میلیارد تومان از بیت‌المال برای تولید سه و نیم میلیون دوز واکسن کرونا هزینه شده است. وضعیت واکسن‌های دیگر نیز بهتر از رازی نیست. چرا که هر هفت واکسن‌ساز داخلی یا واکسنی برای ارائه ندارند و یا خطوط تولیدشان تعطیل شده است.
این در حالی است که تاکنون ۶۴ میلیون و ۶۵۹ هزار و ۱۶۴ نفر دوز اول، ۵۸ میلیون و ۱۴ هزار و ۵۴۲ نفر دوز دوم و ۲۷ میلیون و ۷۸۱ هزار و ۹۵۲ نفر دوز سوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند و بنابراین مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۱۵۰ میلیون و ۴۵۵ هزار و ۶۵۸ دوز رسید. بنابراین براساس گزارش‌ها میل دریافت واکسن در جامعه کاهش پیدا کرده است.
در همین رابطه به نظر پزشکان افراد جامعه به خاطر نبود واکسن‌های خارجی تمایل به تزریق دوزهای سوم و چهارم ندارند. چرا که نیمی از مردم واکسن سینوفارم و آسترازنکا دریافت کرده‌اند. حالا برای دوز سوم به واکسن‌های ایرانی رو نمی‌آورند. اما برخی پزشکان دیگر میزان ایمنی‌بخشی واکسن‌های داخلی را بیشتر می‌دانند و از ابتدای امر نیز تاکید بر دریافت واکسن داخلی کرونا داشتند. با این تفاسیر واکسن‌های داخلی نه تنها دیر به بازار آمد بلکه تعداد بسیار محدودی توزیع شد.
حال به گفته متخصصان عفونی ماه‌هاست واکسن‌های داخلی روی دست واکسن‌سازان مانده است. واکسن‌سازان نیز درخصوص پرداخت هزینه خرید واکسن از سوی دولت گلایه دارند. آنها می‌گویند دولت پول خرید واکسن‌های داخلی را با ماه‌ها تاخیر پرداخت کرده است در حالی که هزینه تهیه واکسن‌های خارجی پیش از ارسال پرداخت می‌شده است. همین امر دلیلی بر تضعیف بدنه واکسن‌سازی در کشور شده است.
۲۰ میلیون دوز سهم واکسن‌های تزریق‌شده داخلی
همچنین بر اساس آخرین اعلام وزارت بهداشت بیش از ۱۴ میلیون دوز واکسن کووایران برکت، بیش از ۱۰ میلیون دوز واکسن پاستو کووک، ۸ هزار و ۳۹۵ واکسن اسپایکوژن، نزدیک به ۴ هزار و ۸۰۰ دوز کووپارس و ۴۶۵ هزار دوز واکسن فخرا تا بهمن‌ماه ۱۴۰۰ تزریق شده بود. این در حالی است که ۱۲۸/۹۴۶/۱۵۴ واکسن کرونا به کشور وارد شده است. بنابراین از مجموع ۱۵۰ میلیون دوز واکسن تزریق‌شده ایرانی و وارداتی، تنها ۲۰ میلیون دوز سهم تولید داخل بوده است.
البته هنوز آمار دقیقی از میزان واکسن تولید ایرانی در دست نیست. حسین صفوی، رییس هیات امنای صرفه‌جویی ارزی وزارت بهداشت، گفته بود: «تاکنون بیش از ۱۹۹ میلیون دوز واکسن را تحویل وزارت بهداشت داده‌ایم و ۱۷۸ میلیون دوز به صورت خرید و مابقی یعنی ۴۷میلیون و ۷۱۰ دوز تولید داخل بوده و همچنان منتظر تحویل شش تا هفت میلیون دوز هستیم.» او گفته است مجموع رقم قرارداد با تولیدکنندگان داخلی هشت‌هزار‌و ۶۵۶ میلیارد تومان بوده و میزان بدهی وزارت بهداشت به آنها پنج‌هزار‌و ٣٠٠ میلیارد تومان است که اخیرا در مکاتبه‌ای با‌سازمان برنامه و بودجه، برنامه‌ریزی شده تا بدهی‌ها پرداخت شود؛ زیرا اصولا دولت با کمبود نقدینگی مواجه است.»
آمار گمرک اما از میزان واردات واکسن خارجی متفاوت است. روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک، نیز گفته است: «تقریبا حدود ۱۶۱ میلیون دوز واکسن خارجی به ایران وارد شده که بخشی از این واکسن‌ها خریداری‌شده و بخشی اهدایی هستند؛ اما با توجه به اینکه خریداری واکسن خارجی از بهمن سال گذشته متوقف شده است، محموله‌هایی که اخیرا ترخیص شده‌اند، اهدایی بوده‌اند.» اما بر اساس گزارش‌ها، آخرین محموله وارداتی در ۲۶ فروردین ۱۴۰۰ بوده که مربوط به واکسن‌های اهدایی است. بر این اساس، چهار نوع واکسن وارد ایران شده که بیشترین میزان به سینوفارم با ۱۳۳میلیون و ۴۰۴ هزار و ۴۹۸ دوز اختصاص دارد که سهم آن از کل واردات واکسن ۳/۸۲ درصد است.
این در حالی است که در حال حاضر سیناژن شش میلیون، پاستور سه میلیون، رازی چهار میلیون، نورا دو و نیم میلیون و اکتوورکو سه میلیون دوز واکسن روی دستشان مانده و تاریخ مصرف آنها در حال انقضا است.
دو تولیدکننده واکسن فخرا و اسوه هم اطلاعاتی درباره واکسن‌های رسوب‌شده در انبارهایشان ندادند، اما همگی این هفت تولیدکننده واکسن حالا شاکی‌اند و طی ماه‌های گذشته در نشست کمیته دارو و غذای کمیسیون بهداشت مجلس حاضر شدند و زبان به انتقاد از دولت گشودند که چرا بازار داخلی متقاضی مصرف واکسن‌های آنها نیست و چون هنوز تاییدیه بهداشت جهانی را دریافت نکردند بازار صادراتی نیز برای آنها وجود ندارد.
حال اگر دولت واکسن این هفت تولیدکننده را نخرد، آنها ورشکسته می‌شوند، دولت اما به دست خالی و ذخیره ۵۰ میلیون دوز واکسن خود اشاره می‌کند و می‌گوید دیگر واکسنی نیاز ندارد.
اما حالا که تب و تاب تزریق دوز چهارم واکسن کرونا زیاد شده است، تنها واکسن‌های داخلی موجودند. اما به گفته برخی پزشکان پلتفرم واکسن‌های داخلی نمونه ووهانی است و باید تمامی واکسن‌ها به روز شوند و در برابر واریانت‌های جدیدی مانند اومیکرون اثربخشی داشته باشند.
بنابراین انحصار واکسن‌های کرونا در حالی دست تولیدکنندگان داخلی افتاده است که میزان اثربخشی آنها در برابر واریانت‌های جدید مشخص نیست. اگر چه متخصصان اثربخشی آنها را در برابر سویه اومیکرون کم تلقی می‌کنند. این حکایت هفت تولیدکننده واکسن است که دولت برای آنها چیزی حدود هفت ماه واکسیناسیون را به تأخیر انداخت؛ هفت تولیدکننده‌ای که به دولت قول و وعده داده بودند نه‌تنها واکسن تمام ایرانی‌ها را تامین می‌کنند، بلکه تبدیل به صادرکننده واکسن می‌شوند.
شاید این اطمینان خاطر دادن‌ها سبب شد وزارت بهداشت اعلام کند ایران تا شهریور سال ۱۴۰۰ تبدیل به قطب صادرات واکسن کرونا در منطقه می‌شود؛ اما ماجرا جور دیگری رقم خورد. چرا با اهمال‌کاری‌ها، صد‌ها هزار تن به دلیل نبود واکسن فوت کردند اما واکسن‌های داخلی هنوز ۸۵ میلیون ایرانی را در دوز سوم هم واکسینه نکرده است، چه برسد به دوز چهارم! با این حال حامدی‌فر به «جهان صنعت» گفته است زمانی که مطالعه بالینی روی واکسن ایرانی تمام شد و آنها پرونده واکسن را به‌سازمان بهداشت جهانی ارسال کردند، این‌سازمان به آنها اعلام کرد به اندازه اضطرار جهان واکسن تایید شده و بازار اشباع است و تایید واکسن جدید در اولویت این سازمان نیست. به این ترتیب ماجرای صادرات واکسن ایرانی و تبدیل ایران به قطب صادرات واکسن منطقه نیز به جایی نرسید و اخیرا وزارت بهداشت از اهدای ۱۰۰ هزار دوز واکسن برکت به نیکاراگوئه خبر داده است.
اما واکسن‌سازان داخلی این عمل را خارج از ارتباطات و قواعد تجاری می‌دانند. از سوی از دیگر واکسن‌سازان بر این عقیده‌اند که به میزانی که درخصوص ساخت واکسن خرج کرده‌اند، هنوز برداشت قابل توجهی نکرده‌اند. به همین دلیل خطوط تولید برخی واکسن‌های داخلی پیش از اینکه به بهره‌برداری برسد تعطیل شده است. حال برای دریافت دوز چهارم با معضل جدیدی به نام کمبود واکسن کرونای داخلی نسبت جمعیت ایرانی‌ها مواجه شده‌ایم، چرا که نه تنها واکسن خارجی وارد می‌شود، بلکه واکسن‌های موجود داخلی نیز کفاف جمعیت ایران را حتی برای تک دوز هم نمی‌دهد.
واکسن‌های داخلی قسطی خریداری شدند!؟
در همین حال دکتر علیرضا بیگلری، رییس سابق موسسه انستیتو پاستور ایران با اشاره به اینکه بعد از ساخت و تحویل واکسن عذر ما را خواستند، به «جهان‌صنعت» گفت: واکسن پاستور یکی از باکیفیت‌ترین واکسن‌های تولید داخل است. میزان هزینه‌ای که بابت ساخت واکسن پاستور شد از تمام واکسن‌ها کمتر بود. از طرفی ما دو تا واکسن ساخته‌ایم، یکی واکسن مشترک با کوبا به نام پاستوکووک پلاس و دیگری پاستووک است. اما واکسنی که با کوبا به صورت مشترک ساختیم نمونه بهتری بود. چه بسا بعد‌ها هم این موضوع ثابت شد.
وی افزود: از تیر تا دی‌ماه سال گذشته ۱۵ میلیون دوز واکسن پاستور تولید شده است. اما در حال حاضر فکر کنم تنها سه میلیون دوز در انبار موجود باشد. چه بسا برای دریافت دوز سوم هم موجودی پاستور خیلی کم بود. زیرا آن دوران در برنامه‌ریزی تولید، دستوری مبنی بر لزوم تولید واکسن پاستور برای دوز سوم سایر واکسن‌های کرونا، صادر نشده بود. بعید می‌دانم برای دوز چهارم نیز برنامه‌ریزی شده باشد. بدیهی است که نمی‌توان از یک موسسه واکسن‌ساز انتظار داشت که ظرف مدت یک ماه به تولید بیشتر واکسن دوز سوم اقدام کند زیرا از زمان برنامه‌ریزی برای تولید واکسن تا زمانی که واکسن به مرحله مصرف برسد؛ به سه ماه زمان نیاز است، چرا که باید مواد اولیه تامین و واکسن تولید شود و مرحله کنترل کیفی واکسن‌ها نیز به یک ماه زمان احتیاج دارد.
دکتر بیگلری با اشاره به اینکه دولت پاستور را نصف قیمت واکسن‌های داخلی دیگر از ما خریداری کرد، گفت: برخلاف انتظارات دولت واکسن پاستور را نصف قیمت واکسن‌های دیگر از ما خریداری کرد و حتی هزینه آن هم به صورت کامل پرداخت نشده است. این در حالی است که بیش از ۱۵ میلیون دوز واکسن به دولت تحویل داده شد اما هنوز ۵۰ درصد آن نیز پرداخت نشده است. در حالی که هزینه واکسن‌های خارجی را پیش از ارسال پرداخت می‌کردند، اما پول واکسن‌های خریداری شده داخلی را قسطی و طی ماه‌های طولانی پرداخت می‌کردند. پول واکسن‌های ۱۰ دلاری را از قبل واریز می‌کردند اما هزینه‌ای که به تولیدکنندگان داخلی داده می‌شد ماه‌ها طول می‌کشید. همین امر تولید را برای تولیدکنندگان مشکل کرده است.
دولت تنها حمایتی که از واکسن‌سازان داخلی کرد این بود که اجازه داد ۴۰ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی به تولیدکنندگان تخصیص پیدا کند. ریال ۴۰ میلیون دلار نیز از تولیدکنندگان گرفته می‌شد. بنابراین دولت پولی بابت ساخت واکسن کرونا به صورت مستقیم به پاستور نداد. تمام پول تولید باید از فروش واکسن درمی‌آمد که برای ما بعد از ماه‌ها انتظار بالاخره حاصل شد. دولت واکسن پاستور را با قیمت بسیار کم دوزی ۱۱۵ هزار تومان خرید ولی واکسن اسپایکوژن و دیگر واکسن‌ها را دوزی ۱۸۵ هزار تومان خریده است. با این حال تاخیر در پرداخت پول واکسن‌های خریداری‌شده کمر تولیدکننده را شکست. پاستور یک موسسه چندین ساله است اما آنقدر در حسابش پولی ندارد که یک سال پول آن پرداخت نشود.
اظهار کرد: واکسن پاستور تنها واکسن تولیدشده در ایران است که قابلیت تزریق به کودکان را نیز دارد؛ تفاوت تزریق واکسن پاستور به کودکان و بزرگسالان این است که کودکان دو دوز واکسن پاستوکووک و بزرگسالان سه دوز واکسن (دو دوز پاستوکووک و یک دوز پاستوکووک پلاس) را باید دریافت کنند بنابراین برنامه تولید ما این بوده است که به‌ازای هر دو دوز واکسن پاستوکووک، یک دوز واکسن پاستوکووک پلاس نیز تولید شود.
تولید واکسنی که سود نداشت!
هاله حامدی‌فر، مدیرعامل شرکت سیناژن و تولیدکننده واکسن کرونا با اشاره به اینکه برای تزریق دوز چهارم ۶ میلیون واکسن دارد به «جهان صنعت» گفت: اخیرا با توجه به درخواستی که وزارت بهداشت به صورت مکتوب به شرکت سیناژن ارسال کرده است، باید برای توزیع واکسن برای دوز چهارم آمادگی داشته باشیم. در مجموع ۱۴ میلیون دوز واکسن کرونا تولید کردیم که تا به حال ۸ میلیون دوز آن تحویل داده شده است و ۶ میلیون دوز دیگر در انبارها موجود است.
وی در پاسخ به اینکه متخصصان گفتند واکسن‌های داخلی با پلتفرم ووهانی در برابر اومیکرون ایمنی ندارند، اظهارکرد: با توجه به اینکه پلتفرم‌های واکسن‌ها با یکدیگر متفاوت است باید با روش‌های علمی این موضوع را بررسی کرد که خوشبختانه هفته گذشته مقاله مطالعه دوز بوستر اسپایکوژن در مجله بین‌المللی معتبر immunology چاپ شد که دقیقا در این مطالعه علمی اثربخشی مناسب واکسن اسپایکوژن بر اومیکرون مشهود بوده است. همچنین تجویز دوز بوستر منجر به افزایش فعالیت خنثی‌سازی هم نسبت به ویروس ووهان و هم سایر واریانت‌ها از جمله اومیکرون شده است.
حامدی‌فر با تاکید بر اینکه هنوز از سوی دولت پرداختی بابت واکسن‌ها داده نشده است، بیان کرد: متاسفانه به دلیل اینکه برای ۸ میلیون دوز واکسنی که طبق قرارداد سال گذشته تحویل داده شده است هنوز پرداختی صورت نگرفته است، به همین دلیل پروژه همچنان به شدت زیان‌ده است. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که سیناژن برای تولید اسپایکوژن ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت نکرده است و این فشار را بر شرکت بسیار شدیدتر کرده است و مشخصا هرچقدر هم دیرتر پرداخت شود زیان بیشتری به شرکت خصوصی تولیدکننده واکسن وارد می‌شود.
مدیرعامل شرکت سیناژن درباره اینکه چرا موفق به صادرات نشدند، گفت: زمانی که مجوز صادرات برای اسپایکوژن صادر شد وقتی بود که دیگر با کاهش مصرف جهانی واکسن کرونا همراه بود به شکلی که شرکت‌های بزرگ دنیا همچون فایزر و آسترازنکا هم با مازاد واکسن رو‌به‌رو بودند. از سوی در همان دوران واکسن‌های زیادی به کشورهای مختلف اهدا شده است، به همین دلیل عملا دیگر بازار واقعی برای صادرات واکسن کرونا وجود ندارد. در نتیجه بازار جهان از واکسن‌هایی که تاییدیه سازمان بهداشت جهانی را دارند، اشباع شده است و واکسن ایرانی که تاییدیه جهانی ندارد، راه دشوارتری پیش‌رو دارد. مگر اینکه شرکتی خارج ارتباطات و قواعد تجاری بخواهد واکسنی را به کشورهای دیگر صادر کند، که همچنین موضوعی روال سیناژن نیست.
برکت واکسن جدیدی راهی بازار می‌کند
دکتر مینو محرز، متخصص عفونی و از مسوولان ارزیابی علمی واکسن برکت با اشاره به اینکه تنها واکسن برکت در برابر واریانت اومیکرون اثربخشی دارد به «جهان‌صنعت» گفت: ویروس استفاده‌شده در تمامی واکسن‌های داخلی از ویروس ووهان گرفته شده است، به همین دلیل در برابر واریانت اومیکرون اثربخشی کمتری دارند. اما به تازگی واکسن برکت از ویروس اومیکرون برای واکسن جدید استفاده کرد. این واکسن در این چندماهه روی ۴۰۰ تن آزمایش بالینی شد و هنوز در مراحل آزمایش است. به تازگی نیز در راه تاییدیه وزارت بهداشت است. بنابراین بلافاصله بعد از تایید راهی حوزه‌های تزریق می‌شود. چرا که نیازی به کارآزمایی بالینی انبوه نیز ندارد. یکبار کارآزمایی بالینی انبوه را انجام داده و همین که نمونه قبلی اثربخشی لازم را داشته است، کافی است.
وی افزود: در هر صورت تزریق واکسن‌های داخلی در برابر ویروس کرونا تاثیر دارد، اما هر چه ویروس جهش پیدا کند، طبیعتا میزان اثربخشی واکسن‌های داخلی و خارجی کمتر می‌شود. بنابراین واکسن‌سازان داخلی و خارجی باید برای افزایش اثربخشی واکسن‌ها، آنها را به‌روز‌رسانی کنند. به گونه‌ای که از پلتفرم ویروس‌های جهش‌یافته کرونا مانند اومیکرون برای واکسن‌های جدید استفاده کنند. البته ساخت واکسنی با پلتفرم جدید برای برکت هزینه زیادی داشته است. اما اینکه چه تعداد آن آماده تزریق است اطلاعی ندارم. قطعا برای تولید انبوه ابتدا نیاز به تاییدیه وزارت بهداشت ایران را دارد و دو ماه برای تولید زمان نیاز است که امیدواریم به تزریق دوز چهارم برسد.
واکسن به تعداد کافی نیست
دکتر حمید سوری، رییس کارگروه بهداشت و پیشگیری قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مقابله با کرونا با اشاره به اینکه در حال حاضر سیاست دولت بر تزریق واکسن‌های داخلی برای دوز چهار است به «جهان‌صنعت» گفت: تعداد بسیار کمی واکسن خارجی داریم اما کلیت برنامه‌ها بر تزریق واکسن‌های داخلی است. چرا که ایران سرمایه‌گذاری قابل توجهی روی تهیه پلتفرم‌های تولید واکسن انجام داده است. اما براساس سیاست‌های اشتباه بیش از حد نیاز جمعیت واکسن وارد کردیم. تعدادی هم کشورهای دیگر به ما اهدا کردند تا بازار واکسن‌های داخلی را خراب کنند. این در حالی است که واکسن‌های داخلی نسبت به واکسن‌های چینیاز اثربخشی و ایمنی بیشتری برخوردار هستند. اما تعداد تولید آنها بسیار انبوه بوده است در حالی که بعید می‌دانم برای دوز چهارم تمام جمعیت ایران را در بر بگیرد. از طرفی نمی‌توانیم فتوای کلی بدهیم که همه فقط با واکسن داخلی دوز چهارم را تزریق کنند، باید انتخاب برای مردم آزاد باشد. اما سیاست‌های کلی کشور واکسیناسیون دوز چهارم کرونا بر پایه واکسن‌های داخلی است. اما اگر دست بنده بود واکسن‌های تاییدیه بهداشت جهانی را به کودکان تزریق می‌کردم.
وی درخصوص صادرات واکسن‌های تولید داخل افزود: کشورهای دیگر نیز از خرید واکسن‌های تولید ایران استقبال نکردند. زیرا آنها بر این عقیده‌اند واکسنی که شهروندان آن کشور استفاده نکردند و واکسن چینی آن هم به تعداد انبوه به ایران وارد شده است، چرا انتظار داریم واکسن‌های ایرانی به کشورهای دیگر مورد استقبال قرار گیرد. در هر صورت به نظرم مدیریت واکسیناسیون نباید در حیطه یک وزارتخانه و عده معدودی باشد، چرا که مسائل مختلفی از جمله سیاسی، امنیتی و اقتصادی را در پی داشت. چه بسا تبعات آن سوءمدیریت‌ها امروزه عیان شده است. از سویی هنوز میزان اثربخشی واکسن‌های داخلی را بررسی نکرده‌ایم. اما قاعدتا واکسن‌های همراه با ویروس ووهانی در برابر واریانت‌های جدید مانند اومیکرون اثربخشی بسیار کمتری دارند. چه بسا واکسن آنفلوآنزا نیز هر سال با جهش ویروس‌های جدید تغییر می‌کند. بنابراین واکسن‌های موجود اثربخشی لازم و کافی را برای واکسیناسیون دوز چهارم ندارد.
انتهای پیام/
