در حالی که سومین قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران تصویب شده،به نظر می رسد متاثر از قطع مذاکرات برجامی، طرحی هماهنگی از سوی اروپا و امریکا برای هدایت ایران به سمت فعالسازی مکانیزم ماشه در جریان است.

رسول سلیمی: با به نتیجه نرسیدن مذاکره بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و بی جواب ماندن سوالات آژانس، پرونده ایران در آژانس در حال گذار از وضعیت «حقوقی» به «امنیتی» است. در واپسین باری که چنین وضعیتی برای پرونده هسته ایران حاکم شد، محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران بود.

احمدی نژاد در آبان۱۳۸۷ در سفر به خوزستان گفته بود « به برکت تحریم‌ کشورهای زورگو، امروز کارخانه تولید یک میلیون تن فولاد را افتتاح کردیم. اگر تحریم باعث این پیشرفت و شکوفایی است ما از تحریم استقبال می‌کنیم.» او در ادامه با تاکید بر بی اثربودن تحریم ها و پیشرفت کشور گفت« این قطعنامه‌های شما مشروعیت و اثر ندارد. من امروز به آنها می‌گویم آنقدر قطعنامه بدهید تا قطعنامه‌دان شما پاره شود.»

احمدی نژاد در ۲۵ اسفندماه ۸۵ در میبد یزد، قطعنامه های شورای امنیت را کاغذپاره خواند وگفت: «شما فکر می کنید که اگر جمع شوید و کاغذ پاره صادر کنید، می توانید جلوی ملت ایران را بگیرید».

اگرچه او بعدها از مسئولیت پرونده هسته ای شانه خالی و دولت های قبلی را مسئول تحریم های وارده به ایران معرفی کرد. او به طور بنیادی اخلاق منفوری را پایه گذاری کرد به نحوی که ناتوانی های خود را به پای قبلی ها نوشت. او به طرز شگفت آوری شعور مردم را به بازی گرفت به نحوی که ۶ قطعنامه تحریمی شورای امنیت علیه ایران که کشورمان را به ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل برده، و در فاصله سال های ۸۵ تا ۸۹ در دولت او صادر شد، همواره با بی تدبیری خارق العاده ای که جز از معجزه هزاره سوم نمی توان غیر از این انتظار داشت، کوچک شمرد و مسئولیت ها آن ها را برعهده نگرفت.

حالا و بعد از ۱۵ سال از گفته های احمدی نژاد، انتظار نبود که آن سنت مذموم در دولت سیزدهم ادامه یابد. هر چند گویی در سه حوزه کادر، برنامه، و سیاست گذاری، دولت جلیلی - احمدی نژاد در دولت سیزدهم کپی پیست شده احتمال خسارات چندبرابری را افزایش داده است. شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پنجشنبه ۲۶ آبان ماه قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که با ۲۶ رأی موافق، ۲ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع به تصویب این شورای ۳۵ عضوی رسیده است. در این قطعنامه «ابراز نگرانی عمیق» شده که ایران در زمینه توضیح پیرامون منشاء ذرات اورانیوم یافت‌شده همکاری کافی نداشته است و از تهران خواسته شده که «بدون فوت وقت» با آژانس همکاری کند و در مورد مکان های موردنظر یعنی مریوان، تورقوزآباد و همچنین ورامین توضیح دهد.

پیامدهای قطعنامه آژانس برای ایران

این سومین قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران پس از اجرایی شدن برجام و بسته شدن پرونده مسائل ادعایی پادمانی است. در واکنش به این قطعنامه، سفیر ایران در سازمان ملل گفته «این قطعنامه هیچ نتیجه ای برای بانیان آن نخواهد داشت».پیشتر و در خردادماه امسال، رئیسی در واکنش به قطعنامه دوم گفته بود« یک قدم از مواضع خود عقب نمی‌نشیند»

کارشناسان سیاسی معتقدند « در صورتی که پرونده ایران به شورای امنیت برود، زمینه برای فعال کردن مکانیسم ماشه از سمت اتحادیه اروپا فراهم می شود. چرا که اتحادیه اروپا از برجام خارج نشده و می تواند با اتکا بر این پرونده سازی که قطعنامه ها علیه ایران می کند، قطعنامه فصل هفتم را علیه ایران فعال کنند »

علی باقری و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی

نقشه راه تحریم های آینده علیه ایران

بررسی پازل تحریم ها و گام های اروپا و امریکا علیه ایران نشان می دهد دو مسیر مجزا برای فعالسازی تحریم ها علیه ایران در جریان است:

مسیر نخست از راه فشار امریکا و اسرائیل بر آژانس بین المللی انرژی اتمی می گذرد که در آن، ارجاع پرونده ایران از شورای حکام به شورای امنیت، ایران را در نهایت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار خواهد داد. ایران در این مسیر می تواند با کارت حق وتوی روسیه و چین، قطعنامه ها علیه خود را ناکام بگذارد.

مسیر دوم، مکانیزم ماشه است که در برجام پیش بینی شده است. در این شرایط اگر کشورهای اروپایی به‌ویژه فرانسه و انگلیس که بعد از اعتراضات سراسری در ایران، با تحریم های اتحادیه اروپا همراهی کردند، به شورای امنیت مراجعه و اعلام کنند که ایران برجام را نقض کرده است، درخواست توقف تعلیق تحریم‌ها را مطرح خواهند کرد. در این وضعیت ایران نخواهد توانست از امکان حق وتوی چین و روسیه استفاده کند و برای تعلیق تحریم‌ها نیز رأی‌گیری انجام نخواهد شد.

بنابراین دموکرات ها در امریکا با همراهی اسرائیل از مسیر شورای حکام و اروپایی ها از مسیر مکانیزم ماشه پیش بینی شده در برجام، تلاش می کنند در شورای امنیت سازمان ملل، به اتحادی راهبردی علیه ایران برسند. این همان وضعیت مشابهی است که در دولت احمدی نژاد نیز رخ داد.

آیا رئیسی مانند احمدی نژاد از پیامد قطع نامه ها بی اطلاع است؟

موضع گیری های رئیسی در واکنش به قطعنامه ها علیه ایران گویای این موضوع است که رئیس جمهور، تصویر درستی از پیامدهای تحریم ها علیه ایران ندارد. رئیسی در واکنش به قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی علیه ایران گفته بود: " به نام خدا به نام مردم ما یک قدم از مواضع خود عقب‌نشینی نخواهیم کرد... تصور کردید با تحریم ما متوقف می‌شویم اما ما متوقف نمی‌شویم و کشور متوقف نمی‌شود".

این موضع گیری ابراهیم رئیسی بی شباهت به موضع گیری های احمدی نژاد از قطعنامه ها نیست. حسن روحانی، در کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» که در سال ۹۰ و دو سال پیش از ریاست جمهوری او منتشر شده، خاطره جالبی از روزهای آغاز شروع به‌کار احمدی نژاد تعریف کرده که نشان می دهد احمدی نژاد درباره سازوکارهای «حقوقی» و پیامد قطعنامه ها علیه ایران بی اطلاع بوده است.

حسن روحانی در خاطرات خود نوشته است:

«در تاریخ ۱۳۸۴/۵/۱۸ قرار بود در آژانس، جلسه اضطراری شورای حکام تشکیل شود؛ آقای احمدی‌نژاد دو روز قبل از آن (۱۳۸۴/۵/۱۶ ) به من زنگ زدند و خواستند ملاقاتی با هم داشته باشیم و لذا به ریاست جمهوری رفتم. در آن ملاقات بحث ما عمدتاً پیرامون مسئله هسته‌ای و اجلاس آتی شورای حکام بود. ایشان گفتند چرا آژانس می‌خواهد جلسه فوق‌العاده تشکیل دهد؟ گفتم می‌خواهند مسئله راه‌اندازی اصفهان را بررسی کنند. گفتند آژانس حق ندارد چنین کاری بکند، چون ما کار خلافی نکرده‌ایم، خوب است با البرادعی تلفنی صحبت کنید. گفتم این‌طور نیست که مدیرکل همه‌کاره باشد، اعضای شورای حکام آژانس، سفرای ۳۵ کشور هستند که بر اساس گزارش مدیرکل تصمیم می‌گیرند.»

روحانی در ادامه می گوید «پرسیدند چرا آژانس تحت نفوذ آن‌هاست؟ گفتم برای اینکه هم بیشتر بودجه آژانس را آن‌ها می‌دهند و هم بر اکثر کشورهای عضو نفوذ دارند. [آقای احمدی‌نژاد] گفت: هزینه‌های آژانس در سال چقدر است؟ گفتم نمی‌دانم. مثلاً چند صد میلیون دلار. گفتند شما همین حالا به البرادعی زنگ بزنید و بگویید ما کل مخارج آژانس را پرداخت می‌کنیم. گفتم اولاً آژانس نمی‌تواند بپذیرد، چون برای مخارج آژانس و بودجه آن، مقرراتی وجود دارد و ثانیاً ما همچنین اختیاری نداریم، چون اگر به‌جایی بخواهیم کمک بلاعوض کنیم، مجلس باید تصویب کند. [آقای احمدی‌نژاد] گفتند: من به شما می‌گویم، شما چه‌کار دارید! گفتم روش کاری من این‌طور نیست و من چنین کاری نمی‌کنم. اگر اصرار دارید، خودتان با البرادعی صحبت کنید. »

روحانی که انتظار بی اطلاعی احمدی نژاد از روندهای حقوقی بین المللی را نداشت در واکنش به احمدی نژاد می گوید:

« شما من را خواستید تا به من چنین توصیه‌ای بکنید یا مسائل مربوط به هسته‌ای را از من بپرسید؟! گفتند من نظرم را به شما می‌گویم. گفتم من فکر کردم من را خواسته‌اید تا به شما مشورت بدهم. اگر می‌خواهید چنین دستوراتی را بدون مشورت و تصویب در جلسه سران بدهید، خوب است زودتر، دبیر جدیدی را منصوب کنید و این دستورات را به او بدهید و با او خداحافظی کردم.»

پیامد تحریم ها بر زندگی و معیشت مردم

سخنگوی وزارت خارجه چین در بخشی از گزارش انجمن تحقیقات حقوق بشر چین اعلام کرد که تحریم‌های یکجانبه آمریکا دست‌کم ۲۰۰ میلیارد دلار خسارت اقتصادی زده است. این در حالی است که تحریم‌ها، تجهیزات پزشکی و دارویی کشور را هدف قرار داد و تاثیرات منفی آن در زندگی بسیاری از بیماران صعب‌العلاج و سرطانی سایه افکند.

تحلیل گران سیاسی معتقدند تاثیر تحریم ها بر اقتصاد ایران دو گانه بوده: یک، محدود کردن درآمد دولت از صادرات نفت و دو، قطع تجارت با جهان خارج. کاهش درآمدهای صادراتی به کاهش ارزش ارز انجامیده و تورم را افزایش داده و به بودجه های خانوارها آسیب رسانده است. درآمد کمتر دولت باعث انقباض اقتصادی می شود که هم به مصرف و هم به اشتغال آسیب می رساند.

تاثیر بحران اقتصادی به طور مساوی در جامعه پخش نشده و خانواده های روستایی مسئولیت و فشار اصلی بحران را به دوش کشیده اند. از سال ۲۰۱۰ نرخ فقر در مناطق روستایی به دو برابر و در مناطق شهری ۶۰ درصد افزایش یافته است. سابقه خوب قبلی جمهوری اسلامی در به نصف رساندن نرخ فقر در دهه گذشته از بیش از ۲۰ درصد در سال ۲۰۰۰ به کمتر از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۰، قربانی کاهش درآمد و سرعت آسیب تحریم های ترامپ و همه گیری به اقتصاد شد.

«میدل ایست آی» گزارش کرده «پس از آنکه "دونالد ترامپ" رئیس جمهور سابق آمریکا کشورش را در سال ۲۰۱۸ از توافق برجام خارج کرد، تولید ناخالص داخلی تا سال ۲۰۲۰، به چیزی در حدود یک سوم تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۱۲ رسید.»

تاثیر تحریم‌ها بر پول ملی ایران (ریال) و نرخ بالای تورم که در شرایط اِعمال تحریم‌ها علیه تهران قابل مشاهده بوده، عملا قیمت همه نوع کالایی را در این کشور گران‌تَر کرده است. قیمت‌های مصرف کننده در این زمینه، افزایش ۴۰ درصدی را در مقایسه با سال گذشته نشان می‌دهند.

وعده های انتخاباتی رئیسی برای رفع تحریم ها

رئیسی در ایام انتخابات۱۴۰۰ بر رفع تحریم ها با نسخه بی اثرکردن آن تکیه می کرد. رئیسی معتقد بود « هر دولتی کار را به‌دست بگیرد یکی از وظایفش رفع تحریم های ظالمانه است و باید باهمه وجود آن را دنبال کرد». رئیسی در ادامه خطاب به منتقدانش می گوید « رفع تحریم ها حتما در دستور کار است و کسانی که اینجا گفتند ما بلدیم با دنیا صحبت کنیم دانشجوی سال اول هم سیاست می داند» او سپس با بیان سیاست خارجی که بعدها به «سیاست همسایگی» مشهور شد گفت «ما ۱۵ همسایه داریم و هزار میلیارد واردات دارند و ما باید سهممان از صادرات به کشور های همسایه ۲۰ میلیارد دلار باشد؟ و اگر دیپلماسی فعال داشته باشیم سهم صادرات ما به کشور های منطقه افزایش می یابد. سهم ما در اقتصاد منطقه به شدت ناکافی است و باید افزایش یابد.»

رئیسی در آذرماه۱۴۰۰ در پاسخ به انتقادات درباره روند کند و آهسته مذاکرات که فرصت ها را از ایران می گیرد گفته بود «برخی تصور می‌کردند ما ابتکار عمل و حرفی برای گفتن نداریم و در مذاکرات شرکت نمی‌کنیم‌ اما ایران مقتدرانه و عزتمندانه در مذاکرات حضور یافت و دو متن‌ هم درباره‌ هسته‌ای و تحریم‌ها منطبق با برجام ارائه کرد.»

ضرورت فعالسازی اتاق های فکر رئیس جمهور

کارشناسان سیاسی معتقدند «در صورتی که پرونده ایران به شورای امنیت برود، زمینه برای فعال کردن مکانیسم ماشه از سمت اتحادیه اروپا فراهم می شود. چرا که اتحادیه اروپا از برجام خارج نشده و می تواند با اتکا بر این پرونده سازی که قطعنامه ها علیه ایران می کند، می توانند قطعنامه فصل هفتم را علیه ایران فعال کنند.»

تاکید کارشناسان روابط بین الملل بر این است که « این روند که سران غرب را به موضع گیری کشانده، و هر ده‌سال به ده‌سال از ۱۳۸۰-۱۳۸۱ تکرار می گردد، اکنون در۱۴۰۰-۱۴۰۱نتیجه‌ای جز فصل هفتم منشور و بازگشت تحریم های بین‌المللی علیه ایران و تکرار وضعیت سالهای۱۳۹۰-۱۳۹۱ یعنی دیپلماسیِ افراط‌گرایان در کشور و قراردادن ایران در آستانه جنگ ندارد»

ابراهیم رئیسی بارها در حضور مسئولان عالی نظام و مردم گفته « سفره مردم، نان مردم و اقتصاد مردم را به قرارداد و مذاکرات پیوند نخواهیم زد» اما به نظر می رسد تصویر و ذهنیتی که رئیسی از نظام بین الملل و قوانین بین المللی دارد این است که تحریم های سیاسی و اقتصادی نمی توانند بر سفره معیشت مردم اثرگذار باشند. ذهنیتی که گام به گام، دولت را از مسیر دیپلماسی به سمت تکیه بر ابزارهای سخت در خاورمیانه و بازی با کارت های قدرت نیابتی سوق می دهد.

آن هم در شرایطی که ایران ۱۴۰۱ تفاوت زیادی با ایران سال۱۳۹۲ دارد.آنچنان که سیاست های اروپا و امریکا در ۲۰۱۳ تفاوت شگرفی با سال ۲۰۲۱ دارد. تحلیل انتخابات سال۱۴۰۰،تحلیل پیامدهای اعتراضات سال ۱۴۰۱و شناخت صف بندی نظم جدیدجهانی بعد از جنگ روسیه و اوکراین، متغیرهای اثرگذار بر تصمیمات ایران در نظام بین الملل را دوچندان می کند.

از این رو توصیه کارشناسان سیاسی آن است که رئیس جمهور، بیش از پیش با مشورت از نخبگان و دیپلمات ها، مسیرهای دیپلماتیک برای جلوگیری از تحمیل تحریم ها به ایران را دنبال نمایند. مسیری که در صورت عدم تصمیم سازی عاقلانه و تدبیر به موقع، دولت رئیسی را در انتهای مسیر دولت های نهم و دهم قرار می دهد.جایی که مذاکره آغاز می شود.

بیشتر بخوانید

۲۱۳

منبع: khabaronline-1697082