حدود ۷۰ گونه کوسه‌ماهی در آبهای ایران زیست می‌کنند که جزو گونه‌های در خطر انقراضند، اما سالانه شمار زیادی از آنها به علت تمایل برخی انسان‌ها به سوپ باله کوسه و همچنین مصارف بهداشتی و پزشکی صید می‌شوند که تازه‌ترین آن، کشف لاشه ۸ هزار کوسه و هزاران باله در چابهار است.
رخدادشهر: هفته گذشته خبری مبنی بر کشف بزرگ‌ترین محموله قاچاق کوسه ماهیان در چابهار در رسانه‌ها منتشر شد که شوک‌برانگیز بود. زمانی که تصاویر این خبر پخش شد، ناراحتی و تاسف بیشتری به همراه داشت. چون حجم بسیار زیادی باله کوسه بر روی زمین ریخته شده بود که گویای کشته شدن هزاران کوسه بود. این آبزی بدون باله قادر به شنا کردن در آب نیست و به زیر آب می رود و تلف می شود. برآورد شده که حدود ۸ هزار کوسه و حجم بسیار زیادی باله کوسه در این محموله وجود داشت!
چند سالی است که اخباری مبنی بر تهیه سوپ از باله کوسه در کشورهای آسیای شرقی که طرفداران زیادی دارد، منتشر می شود و دیگر کم و بیش همه دنیا از علاقه مردم این منطقه به سوپ باله خبر دارند. البته به مرور این علاقه به بخش های دیگر دنیا هم سرایت کرده و اکنون مردم کشورهای زیادی طرفدار این نوع سوپ هستند که تنها راه تهیه مواد اولیه آن، بریدن باله کوسه هایی است که در دریاها و اقیانوس ها زیست می‌کنند. افراد سودجو این حیوانات را شکار می کنند و زنده زنده باله‌ها را می‌برند و دوباره در دریا رها می‌کنند که این موجب مرگ آنها می شود. البته عده ای هم لاشه کوسه ها را به عنوان ماهیان گوشتی یا تون در بازارهای مختلف به فروش می رسانند.
نگاهی به وضعیت کوسه ماهی ها در آبهای دنیا نشان می دهد که شرایط چندان مطلوبی ندارند. کوسه ماهی‌ها، گروه بزرگی از ماهی‌های غضروفی هستند. اقیانوس‌ها بیش از ۲۰ هزار گونه از ماهی‌ها را در خود جای داده‌اند که از این تعداد بیش از ۵۰۰ گونه کوسه اند. مدت ها پیش از به وجود آمدن دایناسورها، کوسه‌ها فرمانروای آب‌ها بودند. آنها نخستین بار بیش از ۴۰۰ میلیون سال پیش شکل گرفتند و در ۱۰۰ میلیون سال اخیر به ندرت دستخوش تغییر و دگرگونی شده‌اند.
وجود ۷۰ گونه کوسه ماهی در آبهای ایران
در آبهای ایران حدود ۷۰ گونه کوسه ماهی از جمله کوسه معمولی، سرچکشی و وال کوسه ها وجود دارد که همه آنها به ویژه کوسه‌های سفید در خطر انقراض قرار دارند. از این رو صید آنها ممنوع است و اگر این اتفاق بیفتد، بر حسب گونه جریمه های ۱۰ میلیون تومانی، ۳۵ میلیون تومانی و ۵۰ میلیون تومانی را شامل می شود، کوسه‌ها با اینکه در خطر انقراض قرار دارند اما از نظر اکولوژیکی جزو گونه هایی هستند که اهمیت ویژه‌ای در زنجیره غذایی دارند؛ یعنی در بالاترین سطوح زنجیره غذایی دریایی قرار دارند و به سلامت اکوسیستم کمک می کنند. چون آبزیانی که از نظر ژنتیکی نقص و مشکل دارند را از چرخه تولید حذف می کنند تا آبزیانی که می مانند سالم باشند و تداوم تنوع زیستی سالمی را در دریا داشته باشیم. از این رو گونه مهمی محسوب می‌شوند.
کوسه ها این شکارچیان بزرگ آبزی با خوردن موجودات ضعیف و زخمی، در بالای چرخه غذایی دریایی قرار دارند، آنها با این کار به حفظ تعادل در سیستم طبیعت کمک می کنند. بنابراین نابودی کوسه ها به معنای نابودی چرخه سلامت آبزیان در دریاها است که اگر از بین بروند این چرخه هم دچار اختلال می شود. بر این اساس تجارت پنج گونه از کوسه‌های جهان از سپتامبر ۲۰۱۴ (شهریور ۱۳۹۳) تحت مقررات تازه درآمد که گام مهمی در جهت حفاظت از این موجودات بود، فروش گوشت یا بال این کوسه‌ها بدون داشتن مجوز قانونی ممنوع شد.
براساس مقررات شکار و تجارت؛ کوسه دم سفید، پوربیگل و سه نوع سرچکشی بدون داشتن مجوز و گواهینامه لازم ممنوع شد. سپرماهی مانتا هم که به خاطر آبشش در پزشکی سنتی کاربرد دارد، در این فهرست قرار می‌گیرد. به این ترتیب تجارت تمام این گونه‌ها در کشورهای جهان ممنوع شد. مگر آنکه با مجوز رسمی سازمان‌های مشخص دولتی انجام شده باشد. این، حرکت مهمترین اقدام در حفاظت از گونه‌ها در تاریخ ۴۰ ساله فعالیت کنوانسیون بین‌المللی گونه‌های در معرض خطر (سایتیس) محسوب می‌شود.
شناسایی ۲ سردخانه بزرگ پر از گوشت و باله کوسه در چابهار
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان درباره محموله کشف شده باله کوسه در چابهار به ایرنا گفت: پیرو مشاهداتی که در مرکز استان داشتیم، متوجه شدیم یک سری گوشت ماهی به عنوان ماهی گوشتی و تون در بازار عرضه می شود که بعد از بررسی متوجه شدیم که گوشت کوسه است! با توجه به ممنوعیت صید و شکار این گونه به موضوع ورود کردیم و پیرو دستورالعمل ها و قوانینی که وجود دارد مبنی بر اینکه صید، تجارت و فروش کوسه ممنوع است و جرایم بالایی دارد موضوع را پیگیری کردیم که بعد از ورود، حدود ۵ محموله در شهرستان زاهدان کشف و ضبط شد که بیشتر خودروهای یخچال‌دار و ماهی‌فروشان سطح شهر زاهدان بودند و سه محموله آن شامل ۹۶، ۲۳ و ۵ کوسه بود.
داوود میرشکار افزود: صید کوسه در ایران ممنوع است و جرایمی هم برای این منظور تعیین شده که بر این اساس جریمه کوسه معمولی ۱۰ میلیون تومان، کوسه سرچکشی ۳۵ میلیون تومان و وال کوسه ها حدود ۵۰ میلیون تومان تعین شده است. در محموله کشف‌شده بیشتر کوسه های معمولی و سفید بودند. البته احتمال دارد که کوسه سرچکشی هم داخل آنها بوده باشد اما چون سر و دم کوسه ها را زده بودند، نمی شد درست تشخیص داد. چون کوسه‌های بزرگ هم در این محموله دیده شده است.
وی اظهار داشت: بعد از کشف این محموله‌ها و یک سری بازجویی‌ها متوجه شدیم که این محموله‌ها را از شهرستان چابهار می‌آورند. بعد از آن مکاتبات و هماهنگی هایی با تمام نهادهای مرتبط مانند دامپزشکی، نیروهای اطلاعاتی، شیلات و قوه قضاییه انجام شد و با توجه به اینکه این مسائل در مرکز استان دیده شده، از آنها خواستیم هر جا به موردی برخورد کردند، به ما اطلاع دهند. تا اینکه اطلاعات سپاه، سرنخی پیدا کرد و به سرزنجیره های اصلی قاچاق خرید و فروش کوسه رسید و بعد از آن با ما هماهنگ کردند و ما هم بعد از ورود به چابهار، به کمک اطلاعات سپاه به سراغ سردخانه‌ها رفتیم و برای بازدید از آنها دستور قضایی گرفتیم که متوجه ۲ سردخانه بزرگ ۱۰۰ مترمربعی پر از گوشت و باله کوسه شدیم.
وی ادامه داد: بعد از بازرسی این سردخانه ها برآورد شد که حدود ۸ هزار کوسه و حجم زیادی باله کوسه در آن مکان‌ها نگهداری می‌شود. باله ها به حدی زیاد بود که قابل شمارش نبودند. قاچاقچیان قصد بارگیری و صادر کردن آنها به خارج از کشور را داشتند. البته گوشت‌ها را به عنوان ماهیان گوشتی و تون در بازارهای داخلی توزیع و باله‌ها را به کشورهای آسیایی صادر می کنند. ما متخلفان را شناسایی کردیم، تشکیل پرونده دادیم و پرونده‌ها تحویل مقامات قضایی شد.
ایرنا نوشت، میرشکار در ادامه درباره اهمیت اکولوژیک کوسه ماهی گفت: کوسه ها از نظر اکولوژیکی جزو گونه هایی با اهمیت ویژه در زنجیره غذایی دریایی هستند، در واقع کوسه‌ها در بالاترین سطح زنجیره غذایی دریایی قرار دارند که به سلامت اکوسیستم کمک می کنند، کوسه ها آبزیانی را که از نظر ژنتیکی نقص دارند و یا بیمارند با شکار از چرخه تولید حذف می کنند تا آبزیانی که باقی می مانند سالم باشند تا تداوم تنوع زیستی سالمی را در دریا داشته باشیم از این رو گونه مهمی محسوب می شوند، بنابراین حذف کوسه ها باعث می شود آبزیانی که نقیصه ژنتیکی و بیماری دارند از هرم غذایی حذف نشوند پس زمانی که کوسه ماهی حذف شود این گونه های بیمار و ضعیف تکثیر می شوند که ژن های معیوب دارند و باعث می شود سلامت تنوع زیستی ما در آبهای دریایی کشور به خطر بیفتد.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان تاکید کرد: علاوه بر این بخشی از وظایف کوسه ها کنترل جمعیت آبزیان است تا گونه ای بر گونه دیگر غالب نشود، همه اینها در اکوسیستم نقشی را ایفا می کنند که سلامت اکوسیستم حفظ شود.
جریمه ۸۰ میلیاردی صیادان کوسه
این مسئول با اشاره به اینکه در آبهای ما حدود ۷۰ گونه کوسه ماهی وجود دارد، گفت: کوسه ها گونه ای در خطر انقراضند. به ویژه کوسه های سفید که متاسفانه حجم زیادی از این محموله قاچاق را هم تشکیل می دادند. البته اکنون این محموله بزرگ ضبط شد و پرونده برای تعیین حکم به مراجع قضایی ارجاع شده است، جریمه ای که کارشناسان محیط زیست برای این محموله برآورد کردند، حدود ۸۰۰ میلیارد ریال تعیین شده است. در واقع حدود ۱۲۰ تن کوسه ماهی بوده که از متخلفان گرفته شد.
میرشکار درباره تهدیدات کوسه ها اظهار داشت: مهمترین تهدیدات این آبزیان صید غیر مجاز است که بیشتر به علت قاچاق باله کوسه است که قیمت بالایی دارد. البته فقط مصرف سوپ ندارد بلکه مصارف آرایشی و بهداشتی هم دارد، برخی جاها هم دیده که از گوشت کوسه به صورت غیر مجاز استفاده می کنند. در واقع کوسه را به عنوان ماهی فیله می کنند و به نام آبزی اقتصادی می‌فروشند اما چون گونه ای خطر انقراض است، با صید آن برخورد می کنیم.
وی تاکید کرد: سازمان شیلات باید بحث کاهش صید ضمنی را در دستور کار داشته باشد یعنی تمهیداتی را برای تورهای صیادی اتخاذ کند تا در صورت گرفتار شدن کوسه در آنها بتوانند از آن رهایی یابند. باید این کار را با همکاری تعاونی های صیادی انجام دهد و همچنین با صید هدف کوسه ماهیان مقابله کند. یکی از راهکارهای کاهش صید کوسه این است که دریچه هایی در تورهای صیادی تعبیه می کنند و همان موقع که می بینند کوسه ای در تور گرفتار شده و هنوز زنده است را به آب بر می گردانند.
