خرید قسطی دیگر به طبقه موسوم به متوسط هم رسیده است. نه‌تنها فروشگاه‌های بزرگ قسطی‌فروشی لوازم خانگی این روزها رونق گرفته، بلکه مدتی است محصولات فرهنگی هم قسطی شدند. مشاهدات میدانی «پیام ما» از نمایشگاه کتاب تهران نشان می‌دهد این نمایشگاه رونق چندانی ندارد. به‌نظر می‌رسد مدت‌هاست که شعارهای «نگران پرداخت هزینه کتاب نباشید!» یا «کتاب را الان بخر، بعداً پرداخت کن!»، به‌دلیل گرانی این محصول فرهنگی، جایگزین خرید نقدی کتاب شده است. این گزینه اگرچه به‌نفع دوستداران کتاب است، اما یک پیام مهم دارد؛ هزینه فعلی کتاب با درآمد خانوارها همخوانی ندارد. همان‌طورکه گزارش «دیجی‌پی» در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد، بیشتر از ۳۴۰ هزار کتاب با اعتبار چهارقسطه خریداری شده است.
رخدادشهر: این روزها، با آغاز نمایشگاه کتاب تهران، شرایط متفاوتی در بازار کتاب به چشم می‌خورد. نمایشگاهی که پیش‌ازاین همیشه میزبان جمعیت پرشور و علاقه‌مندی بود که برای خرید کتاب‌های تازه به آنجا می‌رفتند، امسال تا حد زیادی خلوت‌تر از همیشه شده و سبدهای خرید افراد حاضر در نمایشگاه، خالی‌تر از قبل است.
در میان گرانی‌های سرسام‌آور لوازم مختلف، حالا کتاب هم به یک کالای لوکس تبدیل شده و مدتی است یکی از راهکارهای نوین و مورد استقبال مردم، خرید کتاب به‌صورت قسطی از وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین است. بسیاری از سایت‌های فروش کتاب با ارائه طرح‌های اقساطی، امکان خرید کتاب‌های مورد علاقه بدون نیاز به پرداخت یکباره مبلغ را فراهم کرده‌اند. این موضوع به مردم این فرصت را می‌دهد تا هم با هزینه‌های کمتری مواجه شوند و هم به دنیای کتاب و مطالعه دسترسی داشته باشند.
«نیلوفر» یکی از افرادی است که تجربه خرید کتاب به‌صورت قسطی را داشته است: «فهرست خریدی داشتم که به‌خاطر گرانی مدام ازش فرار می‌کردم و خرید کتاب‌های سنگین را به تعویق می‌انداختم. وقتی عنوان خرید قسطی را دیدم، با خودم گفتم چه امکان خوبی! به امتحانش می‌ارزید. چند کتاب قطور را به همین روش خریدم که پرداخت هزینه‌اش در چهار قسط تقسیم شد.»
او می‌گوید با حقوقی که دریافت می‌کند و هزینه‌های جاری، چنین خریدی فشار کمتری به او وارد می‌کند. تجربه‌ای که هم‌زمان این مزیت را برای او داشته که کتاب‌ها را زودتر دریافت کند. «بعضی دوستانم با شنیدن تجربه من، خرید قسطی کتاب را امتحان کردند و با من هم‌نظر بودند. معلوم است که با گران شدن همه‌چیز، کتاب هم از این قاعده مستثنا نیست. اما قسطی‌شدن یعنی پایین‌آمدن قدرت خرید و به‌نظر من، وقتی این ماجرا به کتاب رسیده، معنای پشتش کاهش قدرت خرید مردم است. هرچند باز هم بعد مثبتش این است که با هر چه سختی، کتاب در سبد خرید ما باقی بماند.»
به‌گفته نیلوفر، اگر پیش بیاید باز هم کتاب را قسطی می‌خرد: «چون فکر می‌کنم با این تورم، خرید قسطی هر چیزی در ایران، راه نجات است.»
در سال گذشته بیشتر از ۳۴۰ هزار کتاب با اعتبار چهارقسطه «دیجی‌پی» خریداری شده است. همچنین، بیشتر از ۹ هزار و ۵۰۰ کتاب در سبد خرید کاربرانی بوده که به‌واسطه دیجی‌پی، وام خرید کالا و خدمات دریافت کردند.
غیر از دیجی‌کالا و همچنین فروشنده‌های کتاب در این پلتفرم که امکان فروش اعتباری دارند، هشت فروشنده کتاب جزو پذیرنده‌های دیجی‌پی هستند که امکان خرید اعتباری به‌واسطه دیجی‌پی را در اختیار کاربرانشان قرار داده‌اند.
روابط‌عمومی دیجی‌پی می‌گوید در سال‌های گذشته لندتک یا همان خرید اعتباری مبتنی‌بر فناوری‌های مالی، به‌سمت نیازهای روزمره مردم حرکت کرده است: «با رشد قابل‌ملاحظه کاربران لندتک، این اتفاق قابل‌پیش‌بینی بود و در یک سال گذشته نیز کاربران ایرانی، مانند بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دنیا، خریدهای اعتباری بیشتری در دسته کالاهای روزمره و حتی مواد غذایی داشته‌اند.»
به‌گفته روابط‌عمومی این پلتفرم، با توجه به این نیاز، دیجی‌پی نیز فروشنده‌های بیشتری را به جمع فروشگاه‌های طرف قرارداد با خود اضافه کرده تا امکان خرید قسطی کالاهای ارزان‌قیمت‌تر مانند کتاب نسبت به کالاهایی مانند لوازم خانگی که قیمت بالاتری دارند، برای کاربران فراهم شود. «افزایش قیمت کتاب و محصولات فرهنگی در سال‌های گذشته، این دسته کالایی را هم مورد توجه کاربران قرار داده تا بدون توجه به نقدینگی در لحظه خرید، بتوانند به‌صورت اعتباری خریدشان را انجام دهند.»
«علی رمضان‌پور»، پژوهشگر فرهنگی این شیوه خرید را با خرید از نمایشگاه کتاب مقایسه می‌کند: «در ایام نمایشگاه کتاب همیشه دو نظر متفاوت مطرح می‌شود؛ اینکه نمایشگاه کتاب باشد یا نباشد؟ آیا کتابخانه‌های محلی ضرر می‌کنند یا خیر؟ به‌عقیده من، موضوع خرید کتاب قسطی بی‌شباهت با نمایشگاه کتاب نیست. اگرچه ممکن است انتقاداتی نسبت به آن وجود داشته باشد، اما به‌عنوان یک مصرف‌کننده، چنین شیوه‌ای را مثبت می‌دانم.»
او دلیل خود را این‌طور شرح می‌دهد: «به‌دلیل گرانی‌ها مردم نمی‌توانند در سبد خرید خود مبلغی را به کتاب اختصاص دهند. حتی اگر بخواهند یک کتاب معمولی را بخرند، باید حداقل ۳۰۰ هزار تومان کنار بگذارند. بنابراین، بازار نباید تعطیل شود و فکر می‌کنم چنین راهی، با وجود چالش‌هایی که دارد، یک راه تنفس است.»
این پژوهشگر فرهنگی معتقد است شاید راه‌حل بهتر عضویت در کتابخانه‌ها باشد: «برخی کتابخانه‌ها از کتابخانه‌های مرجع بهتر خدمات می‌دهند؛ زیرا کتابخانه‌های مرجع به‌دلیل محدودیت‌هایشان، کمتر امانت می‌دهند. بنابراین، پیشنهادم عضویت در کتابخانه‌هاست.» به‌گفته او، خرید قسطی کتاب اکنون اجتناب‌ناپذیر است: «وقتی بسیاری از کالاها مانند موبایل به‌صورت قسطی به فروش می‌رسد، پس کتاب هم دراین‌باره مستثنا نیست؛ زیرا تبدیل به کالای لوکس شده است. زمانی که تورم وجود دارد و به‌صورت زنجیر‌وار، کاغذ و صحافی و غیره گران می‌شود، مانند هر کالای دیگری این اتفاق درباره کتاب هم می‌افتد. کاغذ ارزبر است و زمانی که گران می‌شود، سریعاً کتاب هم وارد خانواده کالای لوکس می‌شود.»
کمک به افزایش مصرف فرهنگی
چنین تغییر روندی در خرید کتاب، تأثیرات قابل‌توجهی بر ناشران و صنعت نشر نیز داشته است. از یک‌سو، با کاهش استقبال از نمایشگاه‌های فیزیکی و گرانی کتاب و توجه مردم به خرید آنلاین، ناشران مجبور شده‌اند بیشتر به‌سمت فروش دیجیتال و ارائه طرح‌های قسطی حرکت کنند. این تغییر به آنها کمک کرده تا بتوانند همچنان فروش خود را حفظ کنند و حتی آن را افزایش دهند. ارائه کتاب‌های قسطی از طریق وب‌سایت‌ها، به ناشران این امکان را می‌دهد که دامنه مشتریان خود را گسترش دهند و به افرادی که شاید به‌دلیل هزینه‌های بالا قادر به خرید کتاب نبوده‌اند، فرصت خرید بدهند.
«اسماعیل حق‌پرست»، مدیر انتشارات وزن دنیا، درباره این تغییر در روند خرید می‌گوید: «هر راه‌حل جدید فروش هرچقدر به حوزه فرهنگ و هنر و کتاب وارد شود، به افزایش مصرف فرهنگی کمک می‌کند. حتی ناشران و کسب‌وکارها باید از این شیوه‌ها استقبال کنند.»
این ناشر توضیح می‌دهد پلتفرم‌هایی که بدون سود این کار را انجام می‌دهند، برای مخاطب‌ها جذاب‌تر هستند: «هرچقدر این شیوه‌ها برای مخاطب راحت‌تر و بی‌هزینه‌تر باشد، ناشران هم از این شیوه و کارکردن با این پلتفرم‌ها استقبال می‌کنند. به‌طور مشخص، ما با ازکی‌وام و اسنپ‌وام کار نمی‌کنیم؛ زیرا هزینه زیادی از مخاطب دریافت می‌کنند.»
حق‌پرست معتقد است بااین‌حال چنین شیوه‌ای الزاماً بر افزایش تعداد مشتریان اثرگذار نیست: «مشتریان دائمی و علاقه‌مند که توان خرید ندارند، می‌توانند با این شیوه کتاب خود را تهیه کنند. اما این شیوه به این صورت نبوده که جهش خاصی به فروش کتاب بدهد. صرفاً شیوه‌های پرداخت اعتباری عوض شده است. باید در نظر داشت پرداخت اعتباری یک امر طولانی‌مدت در صنعت اقتصادی جهان بوده که در ایران در چند سال گذشته توسعه پیدا کرده و در صنعت فرهنگ و هنر هم در حال رایج شدن است.»
حمایت از ناشر، کمرنگ‌شدن کتابفروشی‌ها
«مجید جلیسه»، پژوهشگر تاریخ چاپ و کتاب، نیز در گفت‌وگو با «پیام ما» این شیوه از خرید را مربوط به دهه‌های پیش می‌داند: «در تاریخچه کتاب و کتابفروشی اگر به عقب برگردیم، می‌بینیم که سابقه فروش اقساطی کتاب به دهه‌های پیش برمی‌گردد. یعنی در دوره پهلوی هم چنین شیوه فروشی را داشتیم که یکی از معروف‌ترین آنها کتابفروشی امیرکبیر است که در دوره‌های مختلف چنین امکانی را برای مشتریان خود فراهم می‌کرد.»
او درباره نقش این شیوه از پرداخت در توسعه بازار کتاب توضیح می‌دهد: «زمانی که جامعه دچار رکود اقتصادی می‌شود، از یک طرف هزینه‌های تولید بالا می‌رود و از طرف دیگر درآمد مردم کاهش پیدا می‌کند. در این شرایط طبیعتاً ناشران و کتابفروشان به‌دنبال راهکارهایی هستند تا آثار خود را به روشی به مشتریان برساند. یکی از این روش‌ها ایجاد امکان پرداخت درازمدت از طریق اقساط است.»
این پژوهشگر کتاب معتقد است درباره کتاب‌های دوره‌ای یا نفیس که قیمت بالایی دارند، هیچ چاره‌ای جز فروش اقساطی نیست: «برای مثال قیمت یک جلد از دایرهالمعارف‌ها بیش از یک میلیون و کتاب‌های نفیس بیش از دو میلیون است. اقتصاد فعلی کشور این اجازه را به اهالی کتاب نمی‌دهد که بتوانند این آثار را به‌نوعی خریداری کنند. بنابراین، اگر تمهیداتی اندیشیده نشود، این کتاب‌ها عملاً در انبارها می‌مانند و مخاطبان نمی‌توانند آنها را تهیه کنند.»
جلیسه درباره تأثیر این روش بر رقابت در بازار نشر، می‌گوید بدون شک امکان فروش اقساطی برای هر فرد یا ناشری فراهم نیست: «برای مثال سایت‌های فروش با استفاده از پشتوانه‌هایی مانند دیجی‌پی فروش خود را تضمین‌شده‌تر انجام می‌دهند و باعث می‌شود دیگر فعالان حوزه نشر که این امکان و دسترسی را ندارند، از بازار عقب بمانند و ضعیف شوند.»
او راهکار را در این موضوع می‌داند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امکانی فراهم کند تا به‌صورت متوازن همه کتابفروشان و نه‌فقط ناشران، در یک چرخه صحیح بتوانند از این منافع برای خودش استفاده کند: «در حالت فعلی که فقط یکسری از وب‌سایت‌ها توانستند این امکان را فراهم کنند، بخشی از اقتصاد نشر آسیب می‌بیند.»
جلیسه تأکید می‌کند دولت باید در این زمینه امکاناتی فراهم کند؛ زیرا نشر خصوصی ضعیف است و پشتوانه اقتصادی ندارند: «همچنین، بهتر است این نوع فروش از نوک پیکان اقتصاد نشر یعنی کتابفروشی‌ها دنبال شود. به این معنا که چرخه اقتصاد نشر را که عبارت است از نویسنده، ناشر، چاپخانه‌دار و کتابفروش به ناشران محدود نکنیم. با چنین روشی می‌توانیم به‌نوعی از وضعیت فعلی عبور کنیم و این‌طور نباشد که فقط بخشی از بدنه نشر بتواند از این طریق سود کسب کند.»
پیام ما نوشت، بااین‌حال می‌توان گفت خرید قسطی کتاب، اگرچه به‌نظر می‌رسد راه‌حلی برای مقابله با گرانی‌های روزافزون باشد، اما درحقیقت حکایت از معضل بزرگتری دارد: تبدیل کتاب، به‌عنوان یک کالای فرهنگی، به یک کالای لوکس. این روند نه‌فقط دسترسی مردم را به این کالای فرهنگی تسهیل می‌کند، بلکه نشان‌دهنده فاصله گرفتن کتاب از جایگاه اصلی‌اش در جامعه است. باوجوداین، می‌توان امیدوار بود این مدل فروش، به‌ویژه اگر در جهت حمایت از ناشران و کتابفروشان مستقل گسترش یابد، بتواند همچنان راهی برای ترویج کتابخوانی و حفظ فرهنگ کتاب باشد.
انتهای پیام/
