اینکه در تمام نشست‌های تخصصی مسئله فرونشست و تهدید آثار تاریخی پای ثابت سخنان کارشناسان و هشدارهای آنان شده، موضوع نگران‌کننده‌ای است و نشان از بحرانی جدی دارد که اگر از کنارش عبور کنیم، ضربه‌ای مهلک ما را بیدار خواهد کرد و بیداری دیرهنگام ثمری جز حسرت ندارد. در نشست‌های متعددی که با حضور کارشناسان حوزه میراث فرهنگی در هفته اخیر و به‌بهانه روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی برگزار شد، خبرهای نگران‌کننده‌ای درباره وضعیت بناهای تاریخی در معرض فرونشست مطرح شد. هرچند در این میان خبری هم به گوش رسید، اما هنوز جزئیات آن منتشر نشده است.
رخدادشهر: حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامهوبودجه، در نشستی که با وزیر میراثفرهنگی و معاونان این وزارتخانه داشت از «آغاز طرح ملی پایش فرونشست در محدوده بناهای تاریخی» خبر داده است. باید دید این پایش و بررسی از چه زمانی آغاز می‌شود و قرار است با تکیه بر اطلاعات آن چه اقدامی از سوی وزارت میراثفرهنگی انجام شود. باید منتظر ماند و دید تا چه اندازه در حل بحران فرونشست به دانش بومی و میراث گذشتگان توجه می‌شود. پیشکسوتان میراث فرهنگی معتقدند توجه به دانش گذشتگان از جمله احیای قنات‌ها تا حد زیادی راهگشاست.
رئیس سازمان برنامهوبودجه روز شنبه به وزارت میراثفرهنگی رفت و شاید مهمترین بخش سخنان او در نشستی که با وزیر و معاونان این وزارتخانه داشت، اعلام آغاز طرح ملی پایش فرونشست در محدوده‌های تاریخی بود. اتفاقی که باید زودتر از این اجرایی می‌شد. سال‌هاست که موضوع فرونشست و تأثیر آن بر بناهای تاریخی تبدیل به دغدغه‌ای جدی برای فعالان میراث فرهنگی و کارشناسان این حوزه شده است. در یک سال اخیر بروز شکاف‌های عمیق در چند قدمی نقش رستم و کعبه زرتشت خبر از عمق فاجعه‌ای می‌داد که بی‌توجهی به هشدارها رقم زده بود. به‌هرروی، حالا قرار بر پایش آثار تاریخی و وضعیت فرونشست در آنهاست.
هرچند جزئیات بیشتری از این طرح منتشر نشده و پورمحمدی تنها اشاره کرده است: «طرح مشترک با سازمان نقشه‌برداری کشور برای پایش علمی و مستمر فرونشست در بناهای تاریخی آغاز شده است. سازمان برنامهوبودجه نیز آماده تدوین هشدارها و راهکارهای پیشگیرانه در این زمینه است»، اما به‌نظر می‌رسد متولیان امر به صرافت توجه به هشدارها افتاده‌اند. در همان نشست براساس گزارش ایسنا، «رضا صالحی امیری»، وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌دستی با اشاره به مخاطرات فزاینده پدیده فرونشست در کشور، آن را تهدیدی جدی برای میراث تاریخی ایران دانست و بر ضرورت تشکیل ستادی ملی برای مقابله با این بحران تأکید کرد.
او این معضل را تهدیدی ملی و رو به گسترش دانست و افزود: «فرونشست زمین، بناهای تاریخی ما را به‌طور مستقیم تهدید می‌کند. این پدیده یک بحران پنهان است که در دهه پیش رو می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به میراث فرهنگی کشور وارد کند. ازاین‌رو، پیشنهاد ما تشکیل یک ستاد ملی ویژه برای بررسی، پیشگیری و مقابله با فرونشست در ارتباط با میراث فرهنگی کشور است.»
سرعت فرونشست ۸۰ سانتی‌متر در سال
آخرین نشست از سلسله‌نشست‌های روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی که توسط پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری و با حضور کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه برگزار شد نیز به بیان و بررسی خطرات فرونشست اختصاص پیدا کرده بود. باتوجهبه شعار امسال ایکوموس به مناسبت این روز جهانی، مسئله تغییراقلیم و فرونشست و تهدیداتی که محوطه‌ها و بناهای تاریخی با آن مواجه هستند، در صدر مشکلات و مسائلی قرار گرفته که این آثار را تهدید می‌کند. طبق بررسی‌ها و گفته‌های کارشناسان، پدیده فرونشست زمین در برخی شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، یزد و اراک به‌طرز نگران‌کننده‌ای شدت گرفته و در برخی نقاط، سرعت آن به ۸۰ سانتی‌متر در سال رسیده است. این درحالی‌است که میانگین جهانی این پدیده حدود ۲ سانتی‌متر در سال است.
باتوجهبه این تفاوت فاحش، لزوم توجه فوری به این بحران جدی‌تر از همیشه احساس می‌شود. مسئله فرونشست فقط حفظ بناهای تاریخی نیست، بلکه پایداری زندگی انسان‌ها هم تحت‌تأثیر این پدیده قرار گرفته است. در کشوری مثل ایران که میراث فرهنگی آن نشانه‌های بسیاری در زمینه هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با طبیعت در خود دارد، بروز چنین پدیده‌ای و رکوردداری در سطح جهان اتفاق دردناکی است و به‌صراحت به یادمان می‌آورد که چگونه شیوه زندگی پدرانمان و احترام آنها به طبیعت را فراموش کرده‌ایم.
دلایل و پیامدهای فرونشست زمین
«زهره بزرگمهری»، از پیشکسوتان حوزه میراث فرهنگی، در نشست تخصصی پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه مسائلی در این حوزه وجود دارد که بسیار خطرناک است و به بناهای باارزش کشورمان مربوط می‌شود، از جمله مواردی که انسان‌ها عامل آن بوده‌اند و منجر به پدیده‌هایی مثل فرونشست شده‌اند، گفت: «۴۰۰ دشت بلاخیز و در معرض خطر داریم که اگر از منظر تهدیدات میراث فرهنگی به این مسئله نگاه کنیم، برای برخی آثار تاریخی اتفاقات هولناکی خواهد افتاد؛ به‌طوری‌که می‌توان پیش‌بینی کرد ممکن است شهری مانند اصفهان با مردمش در زمین فرو رود.» بزرگمهری با بیان اینکه برای مبارزه با این فرونشست نکته‌های مهمی وجود دارد، افزود: «برای توجه به جلوگیری از مصرف بی‌رویه آب و خشکسالی در دنیا نیز راهکارهای مختلفی وجود دارد که مثلاً ترسیم نقشه دقیق باتوجهبه آب‌های زیرزمینی در تمام دشت‌های ایران است.» او با بیان اینکه تزریق مصنوعی آب در دنیا به‌عنوان تنها راهکار مورد نظر است، گفت: «اعمال قوانین نظارتی بسیار سخت درباره مدیریت مشکل کمبود آب که البته بسیاری از کشورها را تهدید می‌کند می‌تواند منجر به حل مشکلات شود.»
زهره بزرگمهری: مشکل فرونشست در کشور راهکاری به‌نام قنات دارد، اما به‌مرور زمان این قنات‌ها متروک شدند و بعداً لایه‌هایی را در زمین ایجاد کردند. یکی از راهکارهای مدیریت فرونشست‌ها در کشور استفاده از قنات‌هاست که باید لایروبی شوند
این پیشکسوت حوزه میراث فرهنگی با اشاره به شاخص فرونشست در کشورهای مختلف، گفت: «از نظر بیشترین فرونشست در دنیا کشورهای فیلیپین، ایران، کاستاریکا، اندونزی و پاکستان در رأس هستند که برداشت آب به‌صورت بی‌رویه داشته‌اند، اما کشورهایی مانند هند، چین، اندونزی و بنگلادش با اینکه بیشترین جمعیت را دارند، راهکارهای متعددی را در این زمینه پیش گرفته‌اند و تا حدودی هم توانستند این مسائل را مدیریت کنند. در ایران ۶۱۰ دشت وجود دارد که ۴۰۰ دشت در معرض خطر است، در حالی میانگین سرعت فرونشست ایران ۳۰ سانتی‌متر در سال است و در برخی از شهرهای ایران مانند یزد، اراک و تهران این عدد به ۸۰ سانتی‌متر در سال می‌رسد که این سرعت در جهان ۲ سانتی‌متر در سال است.»
بزرگمهری با بیان اینکه بیشترین آثار، جمعیت و خشکسالی و بیشترین بی‌اعتنایی متعلق به یزد است، گفت: «مشکل کنونی ما در کشور راهکاری به‌نام قنات دارد که به‌مرور زمان این قنات‌ها متروک شدند و بعداً لایه‌هایی را در زمین ایجاد کردند. یکی از راهکارهای مدیریت فرونشست‌ها در کشور استفاده از قنات‌هاست که باید لایروبی شوند و مجاری که در آب‌های سطحی وجود دارند با هدایت بارندگی‌ها منجر به تأمین آب‌های اضافه این حوزه شوند. ۵۵۰ کیلومتر رشته قنات در کشور شناسایی شده است و اگر به‌صورت اصولی احیا شوند می‌توانیم سفره‌های آب‌های زیرزمینی را پر کنیم، این اقدامات صرفاً برعهده میراثفرهنگی نیست و چند وزارت مرتبط نیز دراین‌رابطه مسئولیت دارند.»
پیام ما نوشت، «احمد محیط طباطبایی»، رئیس ایکوم ایران، با اشاره به تبعات تغییراقلیم و فرونشست زمین و لزوم توجه به مسائل و آثار تاریخی، گفت: «مدیریت درست پدیده‌های طبیعی می‌تواند منجر به کاهش آثار بلایا و حوادث طبیعی شود. مثلاً در زمانی که در یزد سیل آمد، این حادثه می‌توانست با مدیریت درست به مدیریت آب‌های جاری منتهی شود.»
فرونشست زمین فقط یک عارضه و پدیده طبیعی نیست. این پدیده آرام و بی‌صدا می‌تواند زندگی روزمره، فرهنگ، تاریخ و آینده یک ملت را تحت‌تأثیر قرار دهد. نجات آثار تاریخی کشور نیازمند همکاری میان‌دستگاهی، مشارکت مردمی، افزایش آگاهی عمومی و بازنگری در نحوه مدیریت منابع طبیعی است. اگر به‌دنبال حفظ گذشته و ساختن آینده‌ای پایدار برای ایران هستیم، باید از همین امروز و با همکاری همه‌جانبه، قدم‌های جدی برای مقابله با فرونشست برداریم.
انتهای پیام/
