در جوامع مدرن، یکی از مباحث مهم در جامعه‌شناسی شهری، توجه به گروه‌هایی است که در طراحی و برنامه‌ریزی شهری نادیده گرفته شده‌اند. یکی از این گروه‌ها، افراد دارای معلولیت هستند که به دلایل مختلف، از جمله نبود دسترسی به زیرساخت‌های شهری مناسب، به «شهروندان نامرئی» تبدیل شده‌اند.
رخدادشهر: در جوامع مدرن، یکی از مباحث مهم در جامعه‌شناسی شهری، توجه به گروه‌هایی است که در طراحی و برنامه‌ریزی شهری نادیده گرفته شده‌اند. یکی از این گروه‌ها، افراد دارای معلولیت هستند که به دلایل مختلف، از جمله نبود دسترسی به زیرساخت‌های شهری مناسب، به «شهروندان نامرئی» تبدیل شده‌اند.
این نامرئی‌بودن به معنای واقعی و نمادین آن است؛ به طوری که این افراد نه‌تنها در فضای شهری به‌خوبی دیده نمی‌شوند، بلکه در سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و حتی در گفتمان عمومی نیز کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. در این مقاله، به بررسی عوامل، پیامدها و راهکارهای حل این مسئله پرداخته می‌شود.
یکی از اصلی‌ترین دلایل نامرئی‌بودن معلولان، نبود زیرساخت‌های شهری مناسب است. بسیاری از شهرهای دنیا، به‌ویژه در کشورهای در‌حال‌توسعه، طراحی خود را بر‌اساس نیازهای افراد سالم و بدون محدودیت‌های جسمی انجام داده‌اند. خیابان‌هایی با پیاده‌روهای باریک، نبود رمپ‌های استاندارد، سیستم حمل‌ونقل عمومی غیرقابل دسترس و ساختمان‌های عمومی بدون آسانسور یا تجهیزات مناسب، نمونه‌هایی از این مشکلات هستند. این وضعیت باعث می‌شود افراد دارای معلولیت نتوانند به‌راحتی در فضای شهری حضور داشته باشند و در نتیجه، از فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کنار گذاشته شوند.
از سوی دیگر، نگرش‌های اجتماعی نیز نقش مهمی در نامرئی‌بودن این افراد دارد. بسیاری از جوامع هنوز نگاه منفی یا ترحم‌آمیزی به معلولان دارند که این خود باعث محدودیت در فرصت‌های اجتماعی آنان می‌شود. این نگرش‌ها می‌تواند موجب ایجاد احساس انزوا و کاهش اعتمادبه‌نفس در افراد دارای معلولیت شود؛ به طوری که حتی اگر امکانات مناسب نیز فراهم شود، تمایلی به حضور در فضای عمومی نداشته باشند.
نامرئی‌بودن معلولان در شهرها پیامدهای گسترده‌ای دارد که فراتر از حوزه فردی است و کل جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از نظر روانی، این انزوا می‌تواند به احساس بی‌ارزشی و افسردگی در افراد دارای معلولیت منجر شود. نبود دسترسی به فضاهای عمومی و اجتماعی نه‌تنها از مشارکت آنان در زندگی شهری جلوگیری می‌کند، بلکه امکان دسترسی آنان به فرصت‌های شغلی، آموزشی و فرهنگی را نیز محدود می‌کند.
از نظر اجتماعی، عدم حضور فعال معلولان در فضای شهری، منجر به کاهش تنوع اجتماعی و افزایش نابرابری‌ها می‌شود. شهرها به عنوان فضاهای عمومی، باید نمایانگر تنوع جمعیت خود باشند. عدم حضور معلولان در این فضاها به معنای نبود برابری در استفاده از حقوق شهروندی است. علاوه‌بر‌این، این مسئله باعث می‌شود جامعه به‌تدریج از درک نیازها و مسائل این گروه فاصله بگیرد و برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها نیز بر‌اساس نیازهای آنها انجام نشود. یکی از عوامل اصلی در نادیده‌گرفتن معلولان، کمبود قوانین و مقررات مؤثر و اجرای ناکافی آنهاست. بسیاری از کشورها قوانینی برای حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت تصویب کرده‌اند، اما اجرای این قوانین اغلب به دلایل مختلفی از جمله کمبود منابع مالی، ضعف مدیریتی و عدم آگاهی عمومی ناقص است. به عنوان مثال، قانون دسترسی معلولان به امکانات شهری ممکن است وجود داشته باشد، اما در عمل بسیاری از ساختمان‌ها و فضاهای عمومی همچنان برای این افراد غیرقابل دسترس باقی می‌مانند.
یکی دیگر از عوامل، عدم مشارکت معلولان در فرایند تصمیم‌گیری است. سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری معمولا بدون مشارکت فعال این گروه انجام می‌شوند و در نتیجه، نیازها و دیدگاه‌های آنان در نظر گرفته نمی‌شود. این وضعیت به معنای نادیده‌گرفتن تجربه زیسته و دانش عملی آنان است که می‌تواند به طراحی شهری بهتر کمک کند.
برای حل مسئله نامرئی‌بودن معلولان در شهرها، نیاز به تغییرات اساسی در سطح فردی، اجتماعی و نهادی وجود دارد. در ادامه، به برخی از راهکارهای کلیدی اشاره می‌شود:شهرها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که تمامی افراد، بدون توجه به محدودیت‌های جسمی یا حسی، بتوانند از فضاهای عمومی استفاده کنند. این شامل ایجاد رمپ‌ها، آسانسورهای استاندارد، علائم قابل فهم برای افراد نابینا و ناشنوا و سیستم حمل‌ونقل عمومی دسترس‌پذیر است.
برای کاهش نگاه منفی و افزایش پذیرش اجتماعی، نیاز به آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی است. این آموزش‌ها می‌توانند از طریق رسانه‌ها، مدارس و کمپین‌های اجتماعی انجام شوند و هدف آنها ارتقای آگاهی عمومی درباره حقوق و توانایی‌های افراد دارای معلولیت باشد. همچنین، قوانین موجود باید به طور مؤثر اجرا شوند و در صورت لزوم، قوانین جدیدی برای حمایت از حقوق معلولان تصویب شود. علاوه‌بر‌این، ایجاد نهادهای نظارتی مستقل برای بررسی وضعیت دسترس‌پذیری فضاهای عمومی و گزارش تخلفات می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند.
یکی از اصول کلیدی در برنامه‌ریزی شهری، مشارکت تمامی گروه‌های اجتماعی است. افراد دارای معلولیت باید در فرایند طراحی و برنامه‌ریزی شهری مشارکت داشته باشند تا نیازها و اولویت‌های آنان به‌درستی در نظر گرفته شود. فناوری می‌تواند نقش مهمی در بهبود دسترس‌پذیری ایفا کند. استفاده از ابزارهایی مانند اپلیکیشن‌های نقشه‌برداری برای نشان‌دادن مسیرهای دسترس‌پذیر، دستگاه‌های هوشمند برای کمک به افراد نابینا و ناشنوا و وسایل حمل‌ونقل الکتریکی برای افراد دارای محدودیت حرکتی از جمله راهکارهای فناوری‌محور هستند.
شرق نوشت، معلولان به عنوان بخشی از جمعیت شهری، حق دارند از تمامی امکانات و فرصت‌های موجود در شهر بهره‌مند شوند. نامرئی‌بودن این گروه در فضای شهری نشان‌دهنده نابرابری‌های عمیق اجتماعی و ساختاری است که نیازمند تغییرات جدی است. با اجرای راهکارهای پیشنهادی، می‌توان به شهری دست یافت که نه‌تنها برای همه افراد دسترس‌پذیر باشد، بلکه به نمادی از برابری، تنوع و شمول اجتماعی تبدیل شود. ایجاد چنین شهری نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت کمک می‌کند، بلکه کل جامعه را در مسیر توسعه پایدار و عادلانه قرار می‌دهد.
انتهای پیام/
