گرد و غبار پدیده‌ای است که در سال‌های اخیر افزایش یافته است و عدم پرداخت حق آبه تالاب‌ها، مصرف بی‌روبه آب همچنین خودداری از رهاسازی آب سدها در فصل مناسب در تالاب‌ها از عوامل اصلی شکل‌گیری کانون‌های گرد و غبار است.
رخدادشهر: ایران به دلیل شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشکی که دارد سالیان سال است که مورد تهدید خشکسالی و کمبود آب قرار دارد و در بعضی فصول سال شاهد خیزش گرد و خاک و آلودگی هوای ناشی از ذرات غبار در هوا بوده‌ایم.چندی پیش(۱۹ فروردین۱۴۰۱) با نفوذ گرد و غبار به ایران از کشورهای همسایه و خیزش غبار از کانون های داخلی شاهد حجم وسیع و عظیمی از غبار در سطح کشور بودیم که این غبار حتی به استان های شمالی کشور نیز رسید و تا چند روز گریبانگیر مردم بود.
بستر برای ایجاد گرد و غبارهای نمکی فراهم است
هم سال گذشته سال خشک و کم بارشی بود و هم امسال سال دومی است که در شرایط کم بارشی قرار داریم،در نتیجه فرکانس گرد و خاک،گستره و تعداد روزهای آن نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.می توان نپرداختن حق‌آبه تالاب‌ها و رودخانه‌ها را هم از عوامل ایجاد و تشدید کانون‌های گرد و غبار در کشور دانست.
علاوه بر آن با توجه به تغییر اقلیم و افزایش میانگین دمای جهانی، تشدید کانون‌های گرد و غبار فعلی یا ایجاد کانون‌های جدید دور از انتظار نیست اما اقدامات در جهتی بوده که پتانسیل ایجاد گرد و غبار نمکی را افزایش می‌دهد. این مسئله زمانی پررنگ تر می‌شود که بدانیم در بیشتر حوضه‌های آبریز فعلی کشور متوسط بارش کمتر از نرمال بوده است.
نکته مهم این است که حق‌آبه ارومیه از سدها و رودخانه‌ها ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است. اگر این دریاچه خشک شود، تبدیل به یکی از بدترین کانون‌های گرد و غبار خواهد شد و زندگی ۲۰ میلیون نفر در شش استان شمال غرب و مرکز کشور به خطر خواهد افتاد.
در ماده ۳۵ قانون برنامه ششم ذکر شده که باید ۱۱ میلیارد مترمکعب آب از مصارف کشاورزی کم و به تالاب‌ها و رودخانه‌ها اختصاص داده شود تا از تبدیل آن‌ها به کانون‌های گرد و غبار جلوگیری شود اما این موضوع نیز اجرا نشد. اجرای این قانون می‌تواند منجر به کاهش کانون‌های گرد و غبار کشور شود و ایران را تبدیل به الگویی برای مدیریت کانون‌های گرد و غبار کند.
متاسفانه درسال‌های خشک، بستر دریاچه‌ها و تالاب‌ها در معرض فرسایش بادی قرار می‌گیرند و به دلیل اینکه آب داخل آن‌ها تبخیر شده است و خاک کف دریاچه بافت نرمی دارد، این خاک‌ها به دلیل آغشته بودن به نمک چسبندگی کمی دارند بنابراین بر اثر وزش باد شدید در هوا پراکنده و بر اثر جریان‌های تراز میانی جو نقاط مختلف و بر اثر جریان به نقاط دیگر منتقل می‌شوند.
به دنبال افزایش جمعیت و رشد زندگی شهرنشینی نیاز به آب افزایش یافته است و آب‌های سطحی در مناطق کم بارش نیاز مردم که نیازهای کنترل شده‌ای نیستند پاسخگو نیست بنابراین از منابع آبی با شدت بیشتر استفاده می‌کنند. درنتیجه سطح آب‌های زیرزمینی بسیار پایین آمده و از کیفیت آن نیز کاسته شده است و سطح خشک بیشتر مستعد تولید گرد و خاک است.
راهکار کنترل آلودگی ناشی از گرد و خاک چیست؟
اما مسئله مهمی که وجود دارد این است که آلودگی ناشی از گرد و خاک را چگونه می توان کنترل کرد؟به گفته محمد میرزایی قمی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - راهکار مدیریت و کنترل آلودگی ناشی از گرد و خاک، تهیه مدل پیش‌بینی مناسب و اجرای دیپلماسی صحیح محیط زیستی است.
ایسنا نوشت، بهتر است علاج واقعه را قبل از وقوع کرد و برای کاهش بستر شکل گیری توده‌های گرد و غبار اقدامات بنیادین انجام شود تا از آسیب‌های زیست محیطی جلوگیری شود اما سالیان زیادی است که به جای رفع مشکل،در هنگام وقوع بحران صرفا اقدام به تعطیلی مدارس و ایجاد محدودیت در فعالیت‌های روزانه می‌کنیم که این درمان نیست و تنها به عنوان مسکنی با تاثیر کوتاه مدت است.
