رخدادشهر: جادهای که قرار است فنس‌کشی شود، راهی طولانی است، دو مسیر به طول‌های ۱۶ و ۲۲ کیلومتر. «پارک ملی توران» که تنها نقطهٔ بازمانده‌ای است که حضور یوزهای ماده در آن قطعی است، درست در کنار همین محور است. فروردین امسال «ماجراد» که سه جنین در شکم داشت، در این جاده با خودروهای عبوری برخورد کرد و کشته شد.
بار دیگر در تیرماه، توله یوز دیگری که فرزند «هلیا» بود در همین محور از دست رفت. فقط در دو حادثه در جادهٔ مرگ سمنان، شمار یوزپلنگ‌های کشته شده به پنج مورد رسید. یوزهای بازمانده، هرلحظه و هر روز در تهدید عبور از این جاده زندگی می‌کنند. کارشناسان و دوستداران حیات‌وحش می‌گویند در چنین شرایطی محور عباس‌آباد-میامی، مهمترین تهدید این گونهٔ ارزشمند است.
به یاد «پیروز» و چشم‌های نگران «هلیا»
کمپین «گذرگاه امن یوز» در معرفی خود می‌گوید: «ما مردم ایران، در حال حاضر مهمترین پشتیبان یوزپلنگ در ایران هستیم و یوز بار دیگر برای نجات از انقراض به کمک ما نیاز دارد. اکنون که مسئولان امر پس از سال‌ها تلاش هنوز اقدامی برای ایمن‌سازی این جاده نکرده‌اند، ما مردم پشتیبان یوز خواهیم بود و با کمک‌های خود به متخصصان کمک می‌کنیم تا به‌سرعت از کشته‌شدن یوزهای باقی‌مانده در جاده جلوگیری کنند.»
در صفحهٔ این کمپین در پلتفرم «نذر طبیعت» که از ۱۱ تیر امسال به‌راه افتاده، ۱۸۰۰ حامی، ۸۸۶ میلیون تومان به ایمن‌سازی جاده کمک کرده‌اند. بسیاری پای این کمپین، آرزوهای خود را دربارهٔ یوزپلنگ آسیایی گفته‌اند، از «امید برای بقای یوز» نوشته‌اند و داستان «پیروز» و «هلیا» را یادآوری کرده‌اند.
اما چرا با اینکه ایمن‌سازی جاده که باید از سوی دولت و مسئولان انجام می‌شد و بارها در گزارش‌ها به لزوم این کار اشاره شده بود، سازمان‌های مردم‌نهاد و گروه‌های مردمی پای این کار آمدند؟
«علی رنجبران»، فعال محیط زیست می‌گوید: «بعد از تصادفات یوزها، پیغام‌های زیادی به ما داده شد که در نبود تلاش دولت، از مردم کمک بخواهید اما دلیل اصلی چنین‌کاری این بود که دیگر امیدی نداشتیم که دولت فعلاً برای انجام این کار پولی بدهد. این بود که دست به‌کار شدیم که کمپینی راه بیندازیم و کمک‌ها را جمع‌آوری کنیم.»
بعد از سروصدای این کمپین، چندی پیش بالاخره صحبت از بودجه‌ای ۲۰ میلیارد تومانی برای ایمن‌سازی جاده به‌میان آمد و طبق مصوبات جلسهٔ ادارهٔ راهداری با محیط زیست بنا شد ۲۰ میلیارد تومان برای فنس‌کشی در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار بگیرد. رنجبران هم می‌گوید: «اگر سازمان برنامه‌وبودجه با این تصمیم مشکلی نداشته باشد، دولت این رقم را خواهد پرداخت. این موافقت به‌دلیل تلاش‌های اعضای کمپین و پیگیری‌های معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست، به‌ویژه شخص خانم بهاره شهریاری است که برای این کار بیش از ۶۰ نامه رسمی پیگیری به وزارت راه ارسال کرد. بنابراین اکنون توپ در زمین سازمان برنامه‌وبودجه است.»
خرید فنس در حال انجام است
یک ماه پیش پویش «گذرگاه امن یوز» بیانیه‌ای داد که براساس آن تصمیم گرفته شد، در نخستین گام مبلغی که جمع‌آوری شده صرف خرید فنس شود. حالا رنجبران می‌گوید: «در حال حاضر با مبلغ فعلی در مرحلهٔ خرید فنس هستیم و هفتهٔ دیگر با یکی از تولیدکننده‌ها برای تأمین فنس مورد نیاز قرارداد می‌بندیم. این فنس را به پاسگاه عباس‌آباد می‌بریم و بعد از انجام دومین مرحلهٔ کمپین، قصد داریم پایه و باقی موارد مورد نیاز را خریداری کنیم.»
یک ماه پیش پویش «گذرگاه امن یوز» بیانیه‌ای داد که براساس آن تصمیم گرفته شد، در نخستین گام مبلغی که جمع‌آوری شده صرف خرید فنس شود
او توضیح می‌دهد: «دلیلمان برای این کار این بود که فنس باید حتماً به یک زیرگذر ختم شود. در حالی که فاصله اولین زیرگذر حدود سه کیلومتر است. نمی‌توان فنس را میان راه رها کرد. در مرحله بعد سراغ بقیه ادوات می‌رویم.»
به گفته این فعال محیط زیست، در مسیر جاده پرخطر تعدادی «آب‌گذر» وجود دارد که نیازمند بهسازی است. در کل محدودهٔ داغ شناسایی‌شده شامل مسیری ۲۲ کیلومتری و مسیری ۱۶ کیلومتری، ۱۵ زیرگذر شناسایی شده که «شرایط فیزیکی آن به نیاز حیات‌وحش نزدیک است و البته نیازمند بهسازی است تا مسیر عبور مانعی نداشته باشد». از سوی دیگر نکتهٔ مهم دربارهٔ این پروژه این است که اگر دام اهلی از زیرگذر عبور کند، عبور حیات‌وحش کاهش می‌یابد. بنابراین دام‌های کوچک محلی منطقه که از زیرگذرها استفاده می‌کنند باید تعیین تکلیف شوند.
این عضو کمپین گذرگاه امن یوز، معتقد است با بودجه‌ای که به دست سازمان می‌رسد، در کنار فنس قبلی که سه کیلومتر است، می‌توان در هر سمت جاده تا ۵ کیلومتر فنس‌کشی کرد و به‌این ترتیب در هر سمت ۸ کیلومتر فنس‌کشی می‌شود. او با تأکید بر اینکه بر اساس شواهد بین‌المللی معمولاً فنس‌های بالاتر از ۵ کیلومتر کارایی دارند، ادامه می‌دهد: «در مرحلهٔ بعد باید میزان تأثیرگذاری زیرگذرها را بسنجیم.»
چرا فنس؟
با آغاز فعالیت کمپین، بعضی منتقدان در محافل محیط زیستی به تمرکز بر فنس‌کشی انتقاد کردند. رنجبران به همراه «علیرضا محمدی» که از متخصصان فعال این حوزه است، در پژوهشی با عنوان «بررسی تطبیقی شواهد مطالعاتی راهکارهای کاهش تصادف جادهای حیات‌وحش با انتخاب یوزپلنگ به‌عنوان گونهٔ هدف» دربارهٔ این موضوع توضیح داده‌اند. در بخش‌های ابتدایی این مطالعه که در کارگروه مشورتی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی تهیه شده، آمده است: «در ایران تابه‌حال حداقل ٢٥ یوزپلنگ در اثر تصادف جادهای جانشان را از دست داده‌اند كه ٢٣ عدد در دو دهه گذشته بر اثر تصادف جان باخته‌اند. از این تعداد تنها ١٣ یوزپلنگ در محور میامی-سبزوار و بین سال‌های ١٣٨٩ تا ١٤٠٢ در اثر تصادف از بین رفته‌اند… با توجه به اینكه جمعیت گونه كمتر از ٤٠ فرد برآورد می‌شود، این حجم از تلفات بر اثر تصادفات جادهای اثر غیرقابل جبرانی بر بقای این گونه گذاشته و لازم است هرچه سریعتر اقدامات اجرایی با تاكید بر اجرای موثرترین روش‌ها بر اساس نتایج مطالعات و تجربیات بین‌المللی، برای كاهش تلفات جادهای یوزپلنگ آسیایی آغاز شود.»
این سند با اشاره به راهكارهای مورد نیاز برای اینکه همزمان با كاهش عبور یوزپلنگ روی جاده، عبور و مرور گونه بین دو سمت جاده را تسهیل كند، این‌طور نتیجه می‌گیرد: «به نظر می‌رسد كه سازه‌های عبوری به شكل زیرگذرهای استاندارد در تركیب با فنس‌كشی بهترین گزینه برای كاهش تصادفات جادهای یوزپلنگ در محور حادثه خیر میامی –سبزوار است.» این پژوهش البته تأکید دارد که فنس‌كشی بدون بهسازی و استانداردسازی زیرگذرها و اجرانشدن تمهیدات مورد نیاز در ابتدا و انتهای فنس می‌تواند به افزایش تلفات بینجامد.
رنجبران در این مورد توضیح می‌دهد: «به‌طور کلی تعدادی روش آزموده‌شده بین‌المللی برای کاهش و پیشگیری از تصادفات جادهای حیات‌وحش وجود دارد که براساس مطالعهٔ بزرگی که نتایج تعداد زیادی مطالعات پیشین در مناطق مختلف جهان را گردآوری کرده، موثرترین روش فنس‌کشی و سازه‌های عبوری است؛ یعنی ترکیبی از یک مانع عبور مثل فنس و سازه‌هایی که عبور حیات‌وحش را از جاده تسهیل می‌کند. این روش می‌تواند بیشتر از ۸۰ درصد در کاهش تصادفات جادهای موثر باشد. اهمیت دارد که درنظر بگیریم که فنس‌کشی به‌تنهایی توصیه نشده است.
فنس‌کشی حتماً باید با ترکیبی از سازه‌های عبور همراه باشد که عبور حیوان به سمت دیگر را تضمین کند. ما نمی‌خواهیم حیوان را حبس کنیم و در جایی نگهش داریم، بلکه می‌خواهیم امکان عبور امنش را فراهم کنیم.»
پیام ما نوشت، به گفتهٔ او، در این مورد خاص منظور از سازه عبور، زیرگذر است. این فعال محیط زیست اضافه می‌کند: «هرچند شواهد از مناطق کویری و گونه‌هایی مثل گونهٔ هدف ما در فرآیند فنس‌کشی خیلی کم است اما تعدادی شواهد در مناطق کویری و از گونه‌هایی مشابه یوز وجود دارد. گونه‌ای مثل پوما، شیر کوهی آمریکای شمالی که به‌لحاظ تکاملی، نزدیک‌ترین خویشاوند زنده یوزپلنگ است. این شواهد نشان می‌دهد که گونه‌هایی مثل یوز به احتمال خیلی زیاد از زیرگذرها راحت‌تر از روگذرها عبور می‌کنند؛ به‌شرطی که زیرگذرها یک سری شرایط خاص داشته باشند.»
در نهایت به گفته این فعال محیط زیست، درباره روگذرها ملاحظه دیگری هم وجود دارد و این است که روگذرها سازه‌های بسیار گرانی هستند و در شرایطی که پول کافی برای احداث روگذر و حتی فنس‌کشی نداریم، باید سراغ گزینه‌های بهتر رفت که از قضا گزینه بهتر برای یوزپلنگ همان زیرگذر است.
انتهای پیام/