رخدادشهر: خلیج گرگان و تالاب میانکاله باز هم به مهمترین اخبار محیط زیستی تبدیل شده است، کارشناسان و فعالان محیط زیست ایجاد کانال به بهانه اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان را که به سرعت در حال اجراست، بهانه ای برای دسترسی به دریا و تسهیل تردد شناورها می دانند. خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر است و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است. این خلیج سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی‌رویه، لایروبی نکردن کانال‌های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی‌تر کرده است.
ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت می کند که این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثرگذاری مستقیم دارد. چون خلیج گرگان با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد.
رییس جمهور در سفر اخیر خود به این منطقه، نسبت به احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان به مردم قول داد و مخبر معاون اول رییس جمهور از وزیر نیرو، رییس سازمان حفاظت از محیط زیست و استاندار گلستان خواست در اسرع وقت نسبت به اتخاذ تصمیمات لازم جهت اجرا و تسریع در طرح تسهیل ارتباط بین دریا و خلیج گرگان برای احیای این منطقه طبیعی اقدام کنند.
طرح تسهیل تبادل آب بین دریا و خلیج گرگان با اهداف سیاسی مطرح شده است
در همین راستا اخیرا طرح تسهیل تبادل آب بین دریا و خلیج گرگان در راستای جلوگیری از خشک شدن و شوری تالاب میانکاله با پیگیری مسئولان استانداری گلستان مصوب شده که کارشناسان و فعالان محیط زیست آن را یک طرح صرفاً عمرانی می دانند که سالها مد نظر مدیران گلستان بوده در همین غالب جهت اجرا با استفاده از عنوان «طرح تسهیل تبادل آب و...» و در حقیقت به منظور دسترسی به دریا و تسهیل تردد شناورها و مباحث اقتصادی و... در حال اجراست.
آنها معتقدند این طرح صرفاً در راستای اهداف مدیران سیاسی استان گلستان بوده و هیچ کمکی به احیا و یا حتی جلوگیری از نابودی خلیج گرگان ندارد و استفاده از این کلمات در گزارش های طرح فقط به منظور توجیه سازمان بوده و واقعیت ندارد، حتی در این گزارش محل دپو رسوبات برداشت شده در بهترین محدوده های تالاب پیشنهاد شده که بی توجهی مجری و مطالعه کننده به مساله محیط زیست را می رساند.
اگر ارتباط دریای خزر و خلیج گرگان را افزایش دهیم، تراز آب خلیج گرگان تغییر نمی‌کند
راضیه لک؛ رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی در جریان گفتگویی پیش تر اعلام کرده بود در حال حاضر به دلیل اینکه سطح آب دریای خزر عقب آمده و به نظر می‌رسد که ارتباط آب با خلیج گرگان محدود شده است اما نکته این است که حتی اگر آب ارتباط ضعیفی نیز با خلیج داشته باشد، آبی که در دریای خزر هست به یک اندازه با خلیج گرگان مبادله می‌شود و این طور نیست که اگر لایروبی انجام شود، مقدار ورودی آب به خلیج نیز بیشتر شود! اگر ارتباطات دریای خزر و خلیج گرگان را افزایش دهیم، هیچ تغییری در تراز آب خلیج گرگان ایجاد نخواهد داشت و در نتیجه لایروبی کانال‌ها بر افزایش تراز آب خلیج گرگان هیچ تأثیری ندارد.
رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی همچنین ابراز داشته است که موردی که در رابطه با آن شک و شبه وجود دارد این است که زمانی که ما لایروبی را انجام می‌دهیم و ارتباط خزر با خلیج گرگان را بیشتر می‌کنیم، از آنجا که جهت جریان‌های دریای خزر در بخش جنوب شرقی، شیبدار و به سمت کانال آشوراده و چپقلی است، افزایش ارتباط آب دریا با خلیج گرگان با توجه به جهت جریان می‌تواند باعث شود تا رسوب بیشتری به خلیج گرگان وارد شود.
لک توضیح داد: از آن‌جایی که جریان در خلیج گرگان، افقی و از شرق به غرب است و شدت زیادی ندارد، این خلیج قادر نیست رسوب را به سمت دریای خزر پس بزند و بنابراین بیشتر شدن ارتباط آب دریای با خلیج گرگان سبب ورود رسوب بیشتر به خلیج گرگان خواهد شد؛ زمانی که رسوب بیشتری وارد خلیج گرگان شود، عمق خلیج با سرعت بیشتری کم می‌شود و سرعت خشک شدن این خلیج بیشتر می‌شود که این مورد نهایتاً منجر به نابودی کامل اکوسیستم این منطقه خواهد شد.
هشمهری آنلاین نوشت، بر اساس داده های سازمان نقشه برداری کشور بیش از ۳۰ درصد از وسعت ۴۰۰ کیلومتر مربعی خلیج گرگان در سال های اخیر خشک شده است. مدیرکل بنادر و دریانوردی گلستان گفته است: بر اساس آخرین برآوردها، میزان رسوب برداری در کانال چپقلی یک میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب و در کانال آشوراده ۸۰۰ هزار متر مکعب است.
اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان، یک مُسَکن و درمان موقتی است
پس از سفر رئیس جمهور به استان گلستان صحبت از اختصاص ۴۰۰ میلیارد بودجه برای لایروبی این خلیج به میان آمد. در حالیکه محمدرضا رضایی‌کوچی رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی گفته است: اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان، هر ساله دارای ردیف بودجه شده است. این در حالی است که سال‌های سال این منابع وجود داشته، اما نتوانستند از آن بهره‌برداری لازم را کنند.
وی با تاکید بر اینکه نیاز است کار اساسی در خصوص خلیج گرگان انجام شود، زیرا لایروبی یک مُسَکن و درمان موقتی است، گفت: البته برای لایروبی خلیج با توجه به شرایط موجود، مبلغ قابل توجهی مورد نیاز است که امید داریم، بتوانیم در مجلس اعتبارات را مصوب و دولت به موقع تخصیص را انجام دهد.
اما کارشناسان محیط زیست لایروبی را راه نجات این خلیج نمی دانند، مزدک دربیکی عضو کمیسیون مناطق حفاظت شده اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت گفته است: برای باز کردن دهانه خلیج گرگان و لایروبی آن، سناریوی قابل اعتمادی روی میز تصمیم‌گیران نیست. لایروبی این دهانه یکی از گزینه‌ها است، اما مشاور طرح نمی‌تواند اطمینان بدهد بعد از لایروبی دهانه، آبی در خلیج گرگان بماند. بنابراین در این خصوص باید مطالعات دقیق انجام شود.
خلیج گرگان دیر یا زود از دریای خزر جدا خواهد افتاد
عبدالمجید نادری عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی نیز ابراز داشت: خلیج گرگان دیر یا زود از دریای خزر جدا خواهد افتاد. حتی بالا آمدن تراز دریای خزر نیز به‌دلیل آنکه رسوب‌گذاری در امتداد میانکاله همچنان ادامه دارد، نخواهد توانست کمکی به باز ماندن این خلیج کند. اقداماتی نظیر لایروبی ورودی خلیج گرگان که امروزه در حال انجام آن هستیم، گرچه می‌تواند فرصتی را برای اقدامات بعدی فراهم کند ولی اینگونه اقدامات، موقتی و هزینه‌بر هستند.
کانال‌کشی باعث نابودی کامل زیستگاه میانکاله می‌شود
حامد تیزرویان یکی از فعالان محیط زیست در صفحه اجتماعی‌اش با اشاره به مخالفت اداره محیط زیست مازندران و رییس ذخیره گاه زیست کره میانکاله با طرحی که در ظاهر برای لایروبی این منطقه در نظر گرفته شده ولی در باطن طرح قایقرانی برای گردشگری را تسهیل می کند، گفت: قرار است یک کانال به طول ۲.۸ کیلومتر و عرض ۱۰۰-۴۰۰ متر و عمق ۱.۵ متری ساخته بشود. آن هم در بهترین بخش از زیستگاه میانکاله که این کانال کشی باعث نابودی کامل این بخش و زیستگاه بسیار مهم آن می شود. و روند خشکی میانکاله سریع تر اتفاق می افتد.
وی افزود: بنابراین با توجه به روند پس روی دریا این کانال در قسمتی از میانکاله واقع شده که شیب سطح زیر آب به سمت همین کانال می تواند سریع تر اتفاق بیفتد.
تخلیه یک میلیون و دویست هزار متر مکعب رسوب در ذخیره‌گاه زیست کره
به گفته تیزرویان این پروژه حجم یک میلیون و دویست هزار متر مکعب از رسوب حاصل از کانال احداثی را در بخش هایی از بهترین قسمت های این زیستگاه یعنی در محدوده ای نزدیک به ۱۰۰ هکتار و در ذخیره گاه زیست کره تخلیه می کند و مشکل اینجاست که هدف از این طرح احیای تالاب نیست و فقط تسهیل حرکت قایق هاست و مسئولان استانی هیچ برنامه ای برای احیا ندارند.
جزیره رسوبی منبع ریزگردهای شمال شرقی خواهد شد
حر منصوری فعال محیط زیست معتقد است، اگر از رسوب ۱۰۰ هکتاری یک جزیره رسوبی در دو نقطه قرمز به ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متر ایجاد شود طی چند ماه آینده بدلیل اینکه رطوبت خود را از دست خواهد داد و بواسطه فاصله بسیار کم با بندر ترکمن منبع ریزگرد شهرستان ترکمن خواهد شد . دقیقا جهت باد از شمال غرب به جنوب شرق و به سمت بندر است.
وی هدف اصلی استانداری برای ایجاد دسترسی به دریا را صرفا به دلیل مقاصد گردشگری و ایجاد پلاژ دانست و گفت: در واقع گلستان ساحل ماسه ای دریا نداشته و برای دسترسی به محیط دریایی باید بیش از ۱۰۰ کیلومتر مسافت طی کنند که امروز به بهانه نجات خلیج و تالاب میانکاله در حال ایجاد راه دسترسی به امن ترین قسمت ساحل میانکاله هستند.
چرا برای این طرح مخرب بودجه در نظر گرفته شده اما برای احیای تالاب نه؟
سوال این است که چرا برای این طرح مخرب بودجه در نظر گرفته شده اما برای احیای تالاب نه؟ این در حالی است که فاضلاب شهرهای اطراف این تالاب با حجم بسیار زیاد بدون تصفیه وارد تالاب می شود و هیچ چاره ای برای وضعیت اندیشیده نشده است و در حال حاضر به یکی از بزرگترین مشکلات تالاب تبدیل شده است. در حالیکه تامین حقابه تالاب و جلوگیری از ورود فاضلاب های متعددی که بدون تصفیه واردش می شود، بهترین راه حل است.
اگر این احتمال خوشبیانه را بدهیم که قرار است لایروبی برای حفظ محیط زیست اتفاق بیفتد، این سوال مطرح می شود که چرا کانال از آشوراده که بهترین زیستگاه پرندگان و درون منطقه واقع شده است عبور می کند در حالیکه کانال چپقلی در شرقی ترین قسمت میانکاله انتخاب بهتری است.