کمیسیون‌ها و کمیته‌های حقیت‌یاب به وجود می‌آیند تا مشخص شود نقض حقوق بشر کجا و توسط چه کسی انجام گرفته است و احتمالا خاطیان تحت پیگیرد قرار بگیرند.
دشوار نیست که کشوری تحت این مکانیزم قرار نگیرد فقط کافی است به مردم احترام گذاشته شود و مطابق با قواعد جهانی منطبق با قواعد داخلی‌شان رفتار کنند. اجازه تظاهرات بدهند و مردم بتوانند حرفشان را بزنند و سپس در امنیت کامل به خانه برگردند. اگر مردم یک قانون یا مسئولی را نمی‌خواهند در مجلس آن کشور بحث شود و برای آن خواسته تصمیم‌گیری شود؛ اساسا دولت‌ها و حکومت‌ها به همین منظور تشکیل می‌شوند که به خواست مردم گوش دهند.
در مساله مرحومه مهسا امینی مسئولان گشت ارشاد و پلیس و دولت هیچ توضیح یا عذرخواهی قابل قبولی ارایه نکردند و همین موجب اعتراض‌های فراوان شد. گشت ارشاد از مدت‌ها قبل مورد انتقاد دانشگاهیان مستقل، مردم و افکار عمومی بود.
در محل گشت ارشاد فردی جان خود را از دست داده است، اما در قبال آن پاسخی داده نشد. راهش این نبود که مساله انکار شود. اگر گشت ارشاد در هدفش با اتفاقی که افتاده است، موثر نبوده باید اصلاح شود و مردم هم به همین مساله اعتراض داشتند که این روش برای ارشاد و رهنمود اشتباه است و خسارات جدی به جای می‌گذارد اما در وقت خود این حرف شنیده نشد.
مردم با فوت خانم امینی اعتراض کردند اما وقتی اعتراض شنیده نشد مسایل دیگر سیاسی و اقتصادی هم به آن اضافه شد و اعتراض‌ها را گسترده‌تر کرد. به عبارتی گره‌ای بود که می‌شد به راحتی باز شود اما مقاومت شد و نه تنها آن گره باز نشد بلکه گره‌های دیگر هم به آن افزوده شد با این حال معتقدم هنوز هم دیر نشده است.
ایران می‌تواند با سازمان ملل همکاری کند و گزارشگران این سازمان را به ایران راه دهد. از سویی باید در جهت جبران خطاها و خسارات برآید و این به نظرم بهترین کاری است که می‌تواند در راستای آرام کردن افکار عمومی داخلی و بین‌المللی انجام دهد. احترام به حقوق حقه مردم نه از ترس سازمان ملل و غیره بلکه از ترس خدا و دین و اسلام باید سرلوحه همه مسئولان کشور باشد.
کمیته حقیقت‌یاب متشکل از چندین عضو است که پرونده‌های نقض حقوق بشر را پیگیری می‌کنند. روند کار اینگونه است که کشور مورد بازخواست باید اجازه بازدید به گزارشگران سازمان ملل را صادر کند یا توضیح دهد مثلا اینکه ادعا می‌شود که تعدادی از کودکان یا افراد غیرمسلح با تیر جنگی در اعتراضات کشته شدند درست است یا خیر. قوه قضاییه اعلام کرده ۱۳ هزار نفر در جریان درگیری‌ها دستگیر شده‌اند آیا با آنها در روند بررسی پرونده‌شان درست برخورد شده است یا خیر؟ آیا رفتار با دستگیرشدگان با قواعد بین‌المللی که ایران تصویب کرده تطبیق دارد یا با قانون مجازات اسلامی. اگر تطبیق نداشته باشد پس ایران قوانین حقوق بشر را نقض کرده است.
اگر پاسخ ایران قانع‌کننده نباشد، گزارشگر به شورای حقوق بشر، سپس به مجمع عمومی و باز اگر قانع نشدند به شورای امنیت گزارش می‌دهد. در این صورت دو حالت دارد، یکی ارجاع مساله به دیوان بین‌المللی کیفری است که البته احتمالش پایین است چرا که احتمالا روسیه و چین قطعنامه را وتو می‌کنند.
قطعا توافق در مساله هسته‌ای و بحث اوکراین گشایش‌های سیاسی جدیدی برای ایران ایجاد می‌کند اما بعید است موجب شود، پرونده حقوق بشری ایران بسته شود. ایران باید مساله حقوق بشر را از مسایل هسته‌ای و سیاست بین‌الملل تفکیک کند، باید حقوق مردم خود را پرداخت و جلوی رفتار اشتباه را بگیرد.
۲۱۲۲۰
منبع: khabaronline-1700821