رخدادشهر: مرز ۹۳۶ کیلومتری استان بوشهر با خلیج فارس سبب شده تا ۸۰ درصد از مجموع ۱۰ شهرستان این استان، ساحلی باشد و از شهرستان‌های ساحلی تنها بوشهر، گناوه و دیلم دارای سیستم تصفیه فاضلاب شهری بوده و عسلویه، کنگان، جم، تنگستان و دیر از داشتن شبکه فاضلاب شهری و تصفیه خانه محروم هستند، به همین دلیل پساب‌های تولید شده در این شهرها راهی دریا شوند.
به گفته معاون بهره برداری و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر به عنوان نمونه در شهر دیر، عسلویه و کنگان به عنوان مرکز شهرستان‌های ساحلی فاقد شبکه فاضلاب و تصفیه‌خانه شهری، به ترتیب سالانه بیش از یک میلیون و ۸۰۷ هزار متر مکعب، ۸۴۵ هزار و ۴۸ متر مکعب و در کنگان سه میلیون و ۹۷۰ هزار متر مکعب فاضلاب تولید می‌شود.
این پسابها بویژه در سال‌های متداوم خشکسالی می‌توانند با تصفیه استاندارد، به سرمایه‌ای دائمی تبدیل شوند و برای استفاده در بخش کشارزی، شست وشوی محیط و فضای سبز شهری بسیار کارساز باشند؛ اما این منابع آبی ارزشمند در استان بوشهر کم‌آبی چون بوشهر بدون تصفیه از دسترس خارج می‌شود.
سرمایه‌های ارزشمندی که هدر می‌روند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در گفت‌وگو با ایرنا این موضوع را "چالش‌های بزرگ حفاظت از محیط دریایی استان بوشهر" توصیف می‌کند و می‌گوید: غفلت از فرصت بزرگ و ارزشمند تصفیه فاضلاب‌های شهری برای استان بوشهر آن را به تهدیدی تبدیل کرده است که مقابله هر چه سریعتر با آن الزامی است و راهکار آن توسعه و احداث تصفیه‌خانه‌هایی است که می‌تواند حجم بالایی از نیاز آبی این استان را تامین کند.
به گفته او امروز صنایع استان بوشهر که برای فعالیت نیاز به آب دارند، مجبور به استفاده از ظرفیت آب شیرین‌کن‌هایی هستند که با هزینه گزاف و البته شورآبه‌های مخربی که بر جای می‌گذارند تامین می‌شود و هم دولت (با پرداخت یارانه) و هم تولید کننده در خرید آب گران قیمت متضرر می‌شوند.
او می‌گوید: اداره کل محیط زیست در این زمینه با پیگیری‌ها و مکاتبه‌های بسیار، جلسات تخصصی هم‌اندیشی برگزار کرده و کارگروه فاضلاب تشکیل شده است اما روند بهبود این شرایط بسیار کند است.
پسابها عامل تهدید و تخریب اکوسیستم خلیج فارس
بُعد دیگر و تامل برانگیز این فقدان زیرساخت، این است که فاضلاب‌های شهری تولید شده به خلیج فارس می‌ریزد و بار آلودگی آن این زیست‌بوم ملی و گرانقدر را تهدید و تخریب می‌کند طوریکه مسئولان پایش و حفاظت محیط زیست دریایی استان بوشهر، پیوسته این را از مهمترین چالش‌هایی عنوان می‌کنند که خلیج فارس با آن روبرو است.
رشد و تمرکز بالای جمعیت در نوار ساحلی و نبود شبکه جمع آوری و تصفیه خانه‌های کارآمد فاضلاب شهری سبب شده است تا سالانه میلیون‌ها متر مکعب پساب خام روانه اکوسیستم دریایی استان بوشهر شود.
به گفته رئیس مرکز اقیانوس‌شناسی بوشهر ورود فاضلاب به دریا به دلیل داشتن مقادیر بالایی از مواد مغذی، میکروبی و فلزات سنگین آلایندگی و مخاطرات بسیاری دارد و اثرات کوتاه و بلند مدت بر پایداری حیات ساحلی به جای می‌گذارد.
مریم قائمی می‌گوید: این آلودگی شاخص‌های مطلوب محیط زیست دریایی را کاهش می‌دهد و تنوع زیستی را در آب‌های این منطقه تهدید می‌کند.
او ادامه می‌دهد: این نوع آلودگی با ایجاد یک لایه نازک روی سطح آب علاوه بر تخریب چشم‌انداز ساحلی، انقراض برخی از گونه‌های آبزی را هم به دنبال دارد.
به اعتقاد او این آثار سوء در مناطق حساس ساحلی مانند تجمع‌های مرجانی، زیستگاه‌های ساحلی و جنگل‌های حرا بیشتر است.
آنطور که رئیس مرکز اقیانوس‌شناسی بوشهر توضح می‌دهد: آلودگی پسابها به دلیل داشتن غلظت بالای فسفات و نیترات، سبب رشد بی‌رویه جلبک‌ها می‌شود و با کاهش اکسیژن محلول در آب، عاملی برای مرگ ماهی‌های خلیج فارس است.
آلودگی پسابها؛ دامنگیر سلامت ساحل‌نشینان
اما این پایان آسیب‌هایی نیست که پساب‌های تولید شده از سوی ساحل‌نشینان به خلیج فارس وارد می‌کند، بلکه به گفته قائمی این آلاینده‌ها ترکیب، فراوانی و پراکنش موجودات دریایی را تغییر می‌دهد و باعث تخریب جوامع کف‌زی می‌شود.
آلودگی‌های میکروبی و فلزات سنگین محلول در این پساب‌های خام علاوه بر حیات زیستمندان خلیج فارس، به تهدیدی برای سلامت انسان نیز تبدیل شده است و از سویی به زنجیره غذایی او راه می‌یابد و از سویی با آلوده کردن شناگاه‌ها به عاملی برای بیماری بدل می‌شود.
رئیس مرکز اقیانوس‌شناسی بوشهر بر اساس پایش‌هایی که به گفته او هر ۲ ماه یکبار از سوی این مرکز انجام شده است، اذعان می‌کند که بار آلودگی میکروبی بویژه در شناگاه‌های استان بوشهر "پر رنگ" دیده می‌شود و شنا در این محیط‌ها عاملی برای بیماری‌های گوارشی و پوستی است.
سخنان مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نیز بر آلودگی بیشتر شناگاه‌های شهری استان بوشهر صحه می‌گذارد؛ فرهاد قلی‌‍نژاد پیشتر به خبرنگار ایرنا گفت: ورود فاضلاب‌های خاکستری که بخشی از پساب‌های تولید ساکنان شهرهای ساحلی است از طریق کانال‌های دفع آب‌های سطحی به دریا وارد می‌شود و شاهد آلودگی میکروبی در بخش ساحلی و آب‌های کم عمق مجاور این خروجی‌ها هستیم، طوریکه در شهرستان بوشهر از ۶ شناگاه تنها ۲ مورد پاک است؛ البته برخی از شناگاه‌ها در دیگر شهرستان‌های این استان خارج از محدوده شهر و پاک یا به نسبت پاک است.
از سوی دیگر، آنطور که قائمی می‌گوید: فلزات سنگین موجود در فاضلاب‌های شهری جذب، مسمویت و پایداری بالایی دارد و با جذب در زنجیره غذایی دریایی، اثرات منفی بر سلامت آبزیان، انسان و اکوسیستم‌های دریایی می‌گذارد.
گره کور ایجاد شبکه فاضلاب شهری در استان بوشهر
هر چند راه‌حل این چالش که هزینه‌های بسیاری برای اکوسیستم خلیج فارس و سلامت و اقتصاد همسایه‌های آن دارد، به صورت روشن و مشخص ایجاد شبکه‌های کارآمد فاضلاب شهری، احداث تصفیه خانه‌ها و استفاده بهینه از این آب است، اما تحقق این مهم و شتاب‌بخشی به فرآیندهای آغاز شده گره کوری به نام "اختصاص اعتبار" دارد.
به گفته معاون بهره برداری و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر اعتبار لازم برای مطالعات این پروژه‌ها باید از طریق منابع استانی تامین شود تا با تکمیل مطالعات فاز یک و ۲، مجوز ماده ۲۳ را دریافت کنیم و در سازمان برنامه و بودجه ردیف مالی دریافت کند؛ سپس برای احداث آن اعتبارات ملی تخصیص شود.
روح‌الله دوانی در تشریح روند انجام کار در شهرستان‌های استان بوشهر به خبرنگار ایرنا می‌گوید: اکنون برای برازجان و خورموج (شهرهای غیر ساحلی این استان)، مصوبه فاز نخست مطالعات ایجاد شبکه فاضلاب شهری گرفته شده است و آغاز فاز دوم نیازمند تخصیص اعتبار است.
آنطور که او توضیح می‌دهد: مطالعات فاز یک به شناخت پروژه و مکان‌یابی می‌پردازد و در فاز دوم مطالعات نقشه اجرایی پروژه بررسی و تدوین می‌شود.
او با بیان اینکه اکنون فرآیند تکمیل مطالعات برای هر شهر یک و نیم میلیارد تومان هزینه دارد، ادامه می‌دهد: در ایجاد شبکه فاضلاب برای شهر جم هرچند شرکت آب و فاضلاب پیشدستی کرده و مطالعات فاز نخست انجام شده، اما اکنون یکسال است که نتوانسته‌ایم حتی یک ریال به مشاور پرداخت کنیم و طرح متوقف مانده است.
به گفته دوانی برای بازنگری در مطالعات انجام شده دیر مشاور گرفته شده است تا مطالعات از پیش انجام شده بازنگری شود، مطالعات فاز نخست در تنگستان هم تکمیل شده و برای ادامه نیازمند اختصاص اعتبار هستیم.
به گفته او این سطح از مطالعات برای مرکز شهرستان‌های عسلویه و کنگان هم انجام شده است.مساله دیگر تصفیه استاندارد و اسفاده از آب حاص از آن در سه شهر ساحلی دارای شبکه فاضلاب استان بوشهر یعنی بوشهر، دیلم و گناوه است که مدیرکل حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: در سه شهر نام برده نیز شمار تصفیه خانه‌ها ناکافی و ناقص یا پساب‌های آنها غیر استاندارد است که نیاز به تکمیل و ارتقای سیستم دارد.
معاون بهره برداری و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر در این باره می‌گوید: اکنون در حال انجام اقدامات خروجی این سیستم‌ها و بهره‌برداری از آنها هستیم.
به گفته او استاندار بوشهر و معاونانش پیگیری خوبی برای استفاده از این پسابها دارند و این موضوع به صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است.
آنطور که دوانی می‌گوید: تا ۲ ماه آینده جذب سرمایه‌گذار برای بهره‌برداری از آب تصفیه شده حاصل از پسابها در شهرستان بوشهر فراخوان می‌شود تا این آب برای استفاده در صنایع و کشاورزی به جریان افتد و در گناوه هم مطالعات استفاده از این پسابها با گرفتن مشاور در حال انجام است.
دوانی اضافه می‌کند: شرکت آب و فاضلاب به طور مستقیم هم مذاکراتی برای واگذاری استفاده از این آب‌ها انجام داده است.
هزینه‌های سنگین پروژه‌ها، شبکه فاضلاب را از اولویت خارج کرده است
تهدید ورود میلیون‌ها متر مکعب پساب خام به دریا حتی با نگاهی غیر دقیق نیز بر کسی پوشیده نیست و البته آسیبی که در چرخه‌ای طبیعی دامان انسان ساحل نشین را می‌گیرد؛ اما آنطور که معاون بهره برداری و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان بوشهر می‌گوید: ایجاد شبکه‌های فاضلاب شهری هزینه سنگینی دارد که اکنون در اولویت مدیریت استانی قرار ندارد.
به گفته دوانی در زمان حاضر تامین آب مورد نیاز و تکمیل پروژه‌های نیمه تمام در اولویت تخصیص اعتبار استان بوشهر قرار گرفته است.
ایرنا نوشت، او پیشنهاد می‌کند که بخشی از اعتبار مسئولیت اجتماعی صنایع در استان بوشهر برای تکمیل مطالعات ایجاد شبکه فاضلاب و تصفیه خانه شهرستان‌های کنگان، عسلویه، جم و دیر جذب شود تا بتوانیم با اتمام این فرآیند، برای اجرا از اعتبارات ردیف مالی دریافت کنیم و در این راستا مکاتباتی نیز انجام شده است.
با وجود کمبود اعتبارات، اما به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نیز شایسته توجه است که تامین نشدن اعتبار لازم برای پیشرفت و احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب به عنوان دلیل کندی و توقف این مهم مطرح می‌شود اما باید در این زمینه خسارت‌های وارد شده به تنوع زیستی و آبزیان هم محاسبه شود.
انتهای پیام/