رخدادشهر: وزیر میراث فرهنگی سکوت اختیار کرده اما بسیاری از باستان‌شناسان، کارشناسان میراث فرهنگی، فعالان و دوست‌داران این حوزه برآشفته‌اند. آنها طرح را باورنکردنی دیده‌اند و خواستار ملغی شدن آن‌اند. در یکی از همین واکنش‌ها حکمت‌الله ملاصالحی، عضو هیأت امنای بنیاد ایران‌شناسی با نوشتن یادداشتی، این طرح را «سیاه‌نامه‌ای شرم‌آور» خوانده و از نخبگان و جامعه باستان‌شناس و دغدغه‌مندان میراث فرهنگی خواسته اعتراض و مخالفت خود را با این طرح که میراث فرهنگی کشور را «گنج»، «غنیمت»، «عتیقه»، «دفینه» و «زیرخاکی» تلقی کرده است، به مراجع ذی‌صلاح به‌ویژه نهاد بین‌المللی یونسکو اعلام کنند.
پاسخ به مزیت‌های مورد ادعای نمایندگان
نامه 61 استاد باستان‌شناسی به قالیباف با انتقاد از «گنج» خواندن میراث هویتی و تاریخی کشور آغاز شده است: «تنها یک نگاه گذرا به طرح از جانب هر دانش‌آموخته باستان‌شناسی کافیست تا روشن سازد که تهیه‌کنندگان طرح یادشده، نه تنها از بدیهیات و الفبای رشته باستان‌شناسی بی‌اطلاع بوده‌اند، بلکه از مشاور‌ه هیچیک از نهادهای رسمی باستان‌شناسی کشور نیز کوچکترین بهره‌ای نبرده‌اند؛ نفس حضور واژ‌ه سخیف و گمراه کنند‌ه «گنج» در عنوان طرح، خود بسیار گویاست.»
امضاکنندگان همچنین به هدف «ایجاد اشتغال زاینده برای کاوش‌های باستان‌شناسانه» هم اینطور پاسخ می‌دهند: کاوش‌های باستان‌شناسی نزدیک به یک قرن است که دیگر با هدف به قول آقایان «گنجیابی!» به انجام نمی‌رسد و مطالعات علمی باستان‌شناسی از رویکرد «شی‌ء‌محور» عبور کرده است
امضاکنندگان این نامه با اشاره به مغایرت‌های آشکار طرح یادشده با قوانین مصوب جمهوری اسلامی ایران مزیت‌های مورد ادعای این طرح را بررسی کرده و به آن پاسخ داده‌اند. و خواستار ملغی شدن طرح شده‌اند. «تبدیل ایران به هاب منطقه‌ای خرید و فروش آثار باستانی و ورود ارز به کشور»، اولین مزیتی است که در مقدمه «طرح استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» به آن اشاره شده. اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها اما چنین پاسخی به آن داده‌اند: «کدامین کشور با سابقه تاریخی همچون ایران را سراغ دارید تا با حراج نوامیس ملی و فرهنگی خود اقدام به ارزآوری کرده باشد؟ در مقدمه طرح، اشاره شده که در کشورهای مصر و انگلستان چنین قوانینی به تصویب رسیده است. تنها یک نگاه به وبگاه دولت بریتانیا در خصوص وظایف شهروندان در قبال کشف آثار باستانی و اطلاع‌رسانی به نزدیکترین مسئول مربوطه، حاکی از کذب بودن چنین ادعاهایی است… قوانین بسیار سختگیرانه کشور مصر، هرگونه خرید و فروش و انتقال آثار باستانی کشور مصر را ممنوع و متخلفان را به پرداخت جزای نقدی و تحمل حبس محکوم کرده است.»
آنها همچنین درباره «ایجاد ردیف درآمدی جدید برای وزارت گردشگری و میراث فرهنگی برای خرید و حفظ آثار باستانی» می‌گویند: «نفس درآمدزایی از مواریث ملی و فرهنگی کشور، از طرف هیچ فرد ایرانی باوجدان و آگاهی قابل پذیرش نبوده، نیست و نخواهد بود. مضافا اینکه، وزارت محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همواره در خلال سالیان گذشته به دلیل قلت بودجه، قادر به آزادسازی محوطه‌های باستانیِ واقع در املاک شخصی افراد از طریق پرداخت وجه نبوده است و بی‌شمار محوطه و بافت بی‌نظیر باستانی به همین دلیل از بین رفته‌اند (مثال اخیر: تخریب بافت قدیم شیراز در پیرامون حرم مطهر حضرت شاه چراغ (ع))؛ حال این وزارتخانه چگونه و با کدام بودجه می‌خواهد برای خرید این آثار اقدام کند؟ وظیفه ذاتی وزارت میراث فرهنگی، حفاظت از کیان مواریث ملی است، نه مشارکت در به تاراج دادن آنها.»
نویسندگان در بخش دیگر نمایندگان مجلس را خطاب قرار داده و به آنها می‌گویند: در باستان‌شناسی، کشف اشیای باستانی و خود اشیا به خودی خود اهمیت ندارند، بلکه نحو‌ه کشف، خاک و نهشته‌ای که اشیای از آنها به دست آمده، رابطه اشیای باستانی با یکدیگر، استاندارهای کاوش، ثبت و ضبط دقیق، مطالعات علمی و آزمایشگاهی روی شی و نگارش ماحصل این موارد است که اهمیت دارند
استادان باستان‌شناسی موضوع «اشتغال‌زایی فراوان برای فارغ‌التحصیلان…» را نیز خطرناکترین بخش طرح خوانده‌اند و به نویسندگان طرح که هیچ آشنایی با مفاهیم باستان‌شناسی نداشته‌اند، انتقاد کرده‌اند.
در ادامه این نامه درباره «گذراندن دوره کوتاه مدت کاوشگری باستان‌شناسی» (بند سه و چهار طرح) گفته شده حتی باستان‌شناسان فعال در کاوش‌های میدانی نه تنها ملزم به تحصیل در رشته باستان‌شناسی به مدت حداقل ۱۱ سال بوده، بلکه صرف در دست داشتن مدرک دکتری نیز مجاز نیستند.
نویسندگان در بخش دیگر نمایندگان مجلس را خطاب قرار داده و به آنها می‌گویند: «در باستان‌شناسی، کشف اشیای باستانی و خود اشیاء به خودی خود اهمیت ندارند، بلکه نحو‌ه کشف، خاک و نهشته‌ای که اشیای از آنها به دست آمده، رابطه اشیای باستانی با یکدیگر، استاندارهای کاوش، ثبت و ضبط دقیق، مطالعات علمی و آزمایشگاهی روی شی و نگارش ماحصل این موارد است که اهمیت دارند و بدیهی است این موارد تنها از عهد‌ه باستان‌شناسان متخصص و با تجربه برخواهد آمد و نه هر فردی که در دوره‌های یادشده شرکت کرده باش..»
بند چهار بخش مقدمه طرح نمایندگان مدعی حفظ گنجینه تمدنی و میراث باستانی از تخریب‌هاست. منتقدان اما می‌گویند: «اجرای این بند نه تنها از تخریب‌ها و کاوش‌های غیرکارشناسی جلوگیری نمی‌کند، بلکه درست به مثابه شرکت‌دادن همه تخریب‌گران و غارتگران آثار ملی و فرهنگی کشور عزیزمان ایران، در انجام این کار است! این طرح به نوعی به سودجویان و عتیقه‌جویان در قبال اخذ مدرکی در ازای شرکت در دوره‌های کاوش، اجازه خواهد داد تا اینبار رسمی و تحت نام قانون به غارت و آسیب‌رسانی به آثار باستانی و مواریث ملی کشورمان بپردازند.»
«حفظ گنجینه تمدنی و میراث باستانی از فروش به ثمن بخس به دلالان و قاچاقچیان» بند پنجم طرح نمایندگان مجلس بود. اما پاسخ استادان باستان‌شناسی این است: «نمایندگان محترم خانه ملت، مستحضر باشید اصل فراموش شده در ایران که منجر به چنین نابسامانی شده است، عدم مقابله درست نهادهای ذیربط با پدید‌ه شوم گنجیابی و قاچاق آثار باستانی است. قوانین مکفی و کارآمد هستند، اما در عمل اجرا نمی‌شوند. از همین روی است که شاهد حضور هزاران صفحه رسمی گنجیابی و تبلیغ فلزیاب در فضای مجازی هستیم، بدون آنکه شاهد برخوردی از جانب پلیس فضای مجازی باشیم.»
طرح را سوداگران نوشته‌اند
در نامه رسمی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران خطاب به محمدباقر قالیباف نیز با اشاره به اینکه عنوان طرح «ذهن هر ایرانی آگاه به تاریخ را به یاد خیانتِ شاهان گنجیاب قاجار می‌اندازد» آمده است: «ناآگاهی نویسندگانِ طرح از موضوع و هدف مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد نویسندگان اصلی آن به احتمال بسیار زیاد نمایندگان محترم امضاکننده طرح نبوده و تهیه‌کنندگانِ آن، سوداگرانِ اشیا عتیقه و سودجویانی بوده‌اند که همچنان در دوره قاجار زیست می‌کنند!»
اعضای انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در ادامه گفته‌اند که به‌شدت با این طرح مخالفند و تقاضا کرده‌اند که «نسبت به ابطال آن اقدام شده و برای همیشه این پرونده شوم و خطرناک را که تبعات سنگینی از نظر امنیتی، سیاسی و فرهنگی برای کشور خواهد داشت، مختومه اعلام شود».
در نقد محتوایی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران به طرح «استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها» آمده است: «از بین بردن فرهنگ کشور به دست متخصصان نااهل! که به نظر از همان‌جا آبشخور دارند، خیانتی بزرگ است و جامعه دانشگاهی و علمی باستان‌شناسی ایران امیدوار است با کمک نمایندگان محترم مجلس، دستگاه‌های امنیتی و نظارتی این خیانت بزرگ در نطفه نابود شود.»
امضاکنندگان همچنین به هدف «ایجاد اشتغال زاینده برای کاوش‌های باستان‌شناسانه» هم اینطور پاسخ می‌دهند: کاوش‌های باستان‌شناسی نزدیک به یک قرن است که دیگر با هدف به قول آقایان «گنجیابی!» به انجام نمی‌رسد و مطالعات علمی باستان‌شناسی از رویکرد «شی‌ء‌محور» عبور کرده است.
پیام ما نوشت، آنها می‌گویند این طرح شکل جدیدی از قانون موقتی «حفاری‌های تجاری» در حکومت پهلوی است و گویی با عجله و توسط سوداگران تهیه شده و در آن موضوعاتی به چشم می‌خورد که غیرواقعی و بسیار خطرناک است. انتقاداتی که درباره بخش‌های مختلف طرح نمایندگان مجلس از سوی 61 استاد دانشگاه مطرح شده بود، بار دیگر در این نامه به شکل دیگری مطرح شده و اعضای انجمن به ابعاد مختلف طرح پرداخته‌اند. به‌طور مثال آنها در واکنش به «تبدیل ایران به هاب منطقه‌ای…» نوشته‌اند: «این یعنی چوب حراج به تمام ناموس فرهنگی کشور. در حالی که در این طرح سخن از حفظ میراث فرهنگی است.» به گفته آنها در حالی که فشار و شرایط بد اقتصادی، همین امروز نیز تخریب‌های فراوانی بر آثار فرهنگی کشور وارد آورده است، اگر این اقدام به شکلی قانونی و حتی جعلی گسترش یابد، نمی‌توان جلوی خسران را گرفت.
نماینده جیرفت: جلوی طرح را می‌گیریم
ذبیح‌الله اعظمی، نماینده جیرفت که یکی از کسانی است که نام آن در میان 46 نماینده امضاکننده طرح دیده می‌شود، حالا امضایش را پس گرفته است. بر اساس فایل صوتی که از او منتشر شده، اعظمی پس از تذکر مشاورش از « عوارض و عواقب بسیار خطرناک» طرح آگاه شده و گفته: «این طرح می‌تواند باعث سوء‌استفاده حفاران و کاوشگران غیرقانونی شود.» اعظمی به نصرالله پژمان‌فر، نویسنده این طرح، تذکر داده، امضایش را پس گرفته و گفته به دنبال برگرداندن نظر نمایندگان است و اجازه نمی‌دهد که این طرح در کمیسیون مربوطه بررسی شود.